Reynke de Vos, book 4

This is the text of the fouth book of Reynke de Vos, published in Lübeck, 1498.

The slightly modernized text is based on "Reinke de Vos nach der ältesten Ausgabe (Lübeck 1498)" by August Lübben (see external link). For a text closer to the original, look here: book 4.

I have added a few missing words in square brackets: "beide" (6716) and "Reynke" (6741). In line 6037 Lübben writes "affen" instead of "haffen"; in line 6493 he writes "ik" instead of "my"; and in line 6514 he writes "se" instead of "he". Be sure to take a look at Lübben's dictionary.


Book 4, Preface

    Hir beginnet dat vêrde bôk van Reinken deme vosse.

    Eine vorrede over dat vêrde bôk.

In desseme vêrden boke leret de lerer unde dichter desses bokes vele schoner lere, unde gelîk alse hir vor in deme boke vele is gesecht van deme wege der rechtverdicheit, unde dat ein ankleger einer sake mit nôchaftigen tugen best kan vortgân in der klage, unde so kumpt it vaken, dat ein, dede wert besecht, dat eme nicht wert na gegân mit tugen, edder dat men nicht up en tugen kan, unde so plach men oldinges de wârheit unde de rechtverdicheit to beschermen mit eineme kampe; unde so alse in den hoven der heren de girigen up de eine siden, unde de losen up der anderen siden tegen malkander sîn, unde tên sik umme de overen hant to hebben, so wil de poete nu bewisen in desseme vêrden boke de wise unde dat recht van kempende, unde wo de wîsheit de giricheit vorwint, dat hir wert ûtgelacht mit fabelen unde mit velen schonen leren. So alse alle tît in den hoven der heren grôt nît unde hat is twischen den girigen unde den losen, alsus wert hir vorgebracht de girige wulf unde de lose vos; unde so alse men nicht lichtliken overspil efte ebrekerie betugen kan, unde de lose vaken deme girigen untruwe deit in deme dele des ebrokes, sus so begint hir de dichter dit vêrde bôk van deme girigen, de over den losen klaget unde beschuldiget ene mit ebroke. Hir wert ok bewiset, dat desse sunde, alse ebrekerie, is in groten sorgen unde vârlicheiden, unde môt dar to vele jammers unde vorvolginge liden, alse hir de wulvinne lêt, ok Reinke mede hir to rechte stân môt. Dat dit wâr is, betuget de hilge schrift van Davite, de gode lêf was, unde vêl in sunde der ebrekerie, dar he doch alle sine dage ruwe unde bote vor dede, unde denne noch umme der sulven sunde willen grote vorvolginge moste liden. Ok secht de lerer sunte Augustinus vêr latinsche versche, de hir na volgen:

    Quatuor his casibus sine dubio cadet adulter;
    nam vel pauper erit, vel morte mala morietur,
    aut cadet infamia, qua debet carcere vinci,
    aut aliquod membrum letali vulnere perdet.

Book 4, Chapter 1
Book 4, Chapter 1

Book 4, Chapter 1

    Dat erste Capittel.

Wo Isegrim de wulf echt klaget over Reinken den vos.

5625 Isegrim de wulf klagede echt;
he sprak: 'here konnink, vorstat mi recht,
Reinke is ein losen drôch,
so was he to jâr, so is he noch.
He steit unde vorsprikt mîn ganze geslecht,
5630 ja, alle schande he van mi secht.
He heft mi vele schande gedân
unde mineme wive tovoren an.
He brachte se eins bi einen dik,
unde het se waden in den slik;
5635 he sprak, wolde se vele vische vangen,
se scholde den start int water hangen;
dar scholden so vele vische anebiten,
se scholder sulf vêrde nicht konen eten.
Dar gink se waden unde se swam
5640 so lange, dat se to deme ende quam.
Dar was it wol dep, men doch nicht mîn
dar het he den stert er hengen in.
De winter was kolt unde it vrôs sêr,
so lange dat se nicht konde holden mer,
5645 wente de start er so hart bevrôs.
Se toch vast, men se en wart nicht los,
ja, do er de start wart so swâr,
se menede, it vische weren west vorwâr.
Do Reinke dit sach, desse quade dêf,
5650 dat dor ik nicht seggen, wes he do drêf ;
wente he gink to unde vorweldigede mîn wïf.
Mi efte em schal dit kost'en dat lîf.
Desses vorsaket he nicht, wo it ok gat,
wente ik vant en up der schinbaren dat,
5655 do ik den sulven wech van unschicht
an deme amberge gink in de gericht.
Se rêp lude, de arme dern,
se stunt so vast, se konde sik nicht wern.
Do ik dat sach unde ok hôrde,
5660 wunder isset, dat mîn herte nicht toschorde.
Ik sprak: 'Reinke, wat deist du dar?'
Ja, do he miner wart gewâr,
do gink he lopen sine strate.
Do gink ik to mit drovigem gelate
5665 unde moste in deme slike depe waden
unde in deme kolden water baden,
êr ik dat îs konde tobreken
unde er den start dar ût halp trecken.
Doch was it noch jo nicht to lucken;
5670 do se den stert ût wolde rucken,
blêf in deme ise dat verde del.
Se rêp van wedagen, ja, dat was vel
so lude, dat de bure utquemen
unde uns dar in deme dike vornemen.
5675 Ja, dar gink it do an ein ropen,
se quemen so wrevelik up uns lopen
mit peken, mit exen unde mit stocken,
ok quemen de wive mit den wocken.
Dar rêp men: 'vange, werp, stek, sla to!'
5680 ik en krêch ne mêr anxt dan do.
Dat sulve secht ok Giremôt, mîn wîf,
nouwe brochte wi wech dat lîf,
wi lepen, dat uns dat swêt ûtbrak.
Dar was ein lodder, de na uns stak
5685 mit eineme peke grôt unde lank;
desse dede uns den meisten dwank,
wente he was stark unde licht to vôt.
It was avent unde de nacht anstot,
anders were wi seker dôt gebleven.
5690 Dar lepen de wive, alse olde teven;
se repen, wi hadden ere schape betten;
och, de hadden uns so gerne smetten!
se repen uns na alle schande.
Do lepe wi wedder van deme lande
5695 na deme water, dar stunt vele besen,
dar mosten de bure uns do vorlesen
unde dorsten bi nachte nicht navolgen.
Do kereden se wedder sêr vorbolgen,
it was so nouwe, dat wi entgingen.
5700 Sêt, here, dit is van lêtliken dingen,
dit is vorweldinge, mort mit vorrade,
unde horet ju to strafen ane alle gnade.

Book 4, Chapter 2
Book 4, Chapter 2

Book 4, Chapter 2

        Dat ander Capittel.

Wo Reinke sik vorantwordet echt jegen Isegrim den wulf, unde wo he echt de wulvinnen to plasse brachte in den sôt, eine merklike fabele.

De konnink sprak to desser klacht,
de Isegrim Reinken hir tolacht;
5705 'Dar wil wi over holden recht,
doch wil ik horen, wat Reinke secht.'

    Reinke sprak: 'wan dit war were,
dat were to na miner ere.
Got vorbedet, dat men it so vunde!
5710 It is wâr, ik wisede er to einer stunde,
wo se vische scholde vân,
unde einen guden wech overgân
to deme watere in bi den dik.
Men se lêp dar na so girichlik,
5715 up dat se dar draden mochte komen,
do se de vische hôrde nomen.
Se en helt nicht den wech noch de wise;
ok dat se bevros in deme ise,
was des schult, dat se to lange sat.
5720 Der vische hadde se sachte ennôch gehat,
hadde se bi tiden upgetogen,
men se wolde sik so nicht laten nogen.
Alto vele begeren was newerlde gût,
ja, de sulve vaken missen môt;
5725 wes sîn unde gemote dar hen steit,
unde kricht den geist der giricheit,
de is mit velen sorgen beladen,
wente nemant kan den girigen saden.
So gink it ok vrouwen Giremôt,
5730 do se alsus bevroren stôt.
Dit is nu mîn dank to desser stunde,
dat ik er do halp, al dat ik konde,
dat se alsus stunt bevroren,
unde ik se dar ût wolde boren;
5735 men it was vorgeves, se was to swâr.
Do quam Isegrim van unschicht dar;
an deme over, dar he stunt boven,
he vlokede mêr, dan jemant mach loven.
It is jo wâr, dat ik vorschrak,
5740 do he alsus desse segeninge sprak,
ja, nicht eins, men twie efte drie.
He vlokede mi dar to de poppelsie,
he begunde van torne ok lude to ropen;
do dachte ik: vorwâr, nu môt ik lopen;
5745 beter gelopen wan vorvulen!
mi dochte dar do nicht lenger to schulen,
he bêrde, wo he mi wolde toriten.
It is war, wor sik twei hunde biten
umme einen knoken, ein môt vorlesen.
5750 Dar umme duchte mi dat beste wesen,
dat ik wolde wiken sineme torn,
wente sîn gemote was vorworn,
he was sêr gram, so is he noch;
secht he anders, he lucht alse ein drôch.
5755 Vraget des sulven . sineme wive;
wat hebbe ik to donde mit deme ketive
Sêt, here, alse he do des wart wis,
dat se bevroren stunt in deme îs,
he schalt, he vlokede overlût,
5760 unde gink do to unde halp er ût.
Dat sulve, dat he ok hir klaget,
dat en de buren hebben gejaget,
ja, dat dede en beiden sêr gût
unde makede en beiden warm dat blôt,
5765 wente se weren in deme ise vorvroren;
wat schal men hir lenger na horen!
It is tomalen eine grove untucht,
de alsus sîn egen wîf belucht.
Se is jo hir, men mach se vragen;
5770 were it so, ja, se wolde wol klagen.
Ik bidde umme vrist eine weken,
dat ik mit vrunden moge spreken,
dat ik mi berade umme dit sulve,
wat ik antworden moge deme wulve.'

5775     Do sprak Giremôt, des wulves wîf :
'Sêt, Reinke vos, al juwe bedrif
is schalkheit unde boverie,
legen, dregen unde tuscherie.
Ja, de juwen worden gruntlik lovet,
5780 de wert gewisse int leste schovet,
Juwe worde sîn los unde vorworn,
dat vant ik also bi deme born,
dar de twei ammere hengeden an.
Gi weren in einen sitten gân,
5785 dar were gi mede nedder gedreven,
nicht konde gi sulven ju dar ût heven;
gi kermeden sêr, dit was bi nacht.
Ik sprak: 'we heft ju hir in gebracht?'
do ik ju hôrde in deme putte.
5790 Do spreke gi wedder, it were mi nutte,
ik scholde in den anderen ammer stigen,
ja, ik scholde denne vische de vulle krigen.
In untit quam ik den sulven wech dar,
ik mende, gi hadden gesproken war.
5795 Gi sworen einen eit bi juwer sele,
gi hadden der vische getten so vele,
dat ju dar van we dede dat lîf;
des lovede ik ju, ik dulle wîf.
Ik stêch in den ammer, do gink he nedder;
5800 dar gi in seten, gink upwert wedder.
Dat wunderde mi, dat it gink also.
Ik sprak to ju: 'wo geit dit to?'
Dar up spreke gi to mi wedder:
'Alsus geit de werlt up unde nedder.
5805 Dat is nu so der werlde lope,
so geit it ok uns beiden to hope.
De eine vorneddert, de ander vorhoget,
dar na ein islik heft vele doget.
So is nu der werlde state.'
5810 Do sprunge gi up unde lepen juwe strate,
ik blêf dar sitten den gânzen dach.
Dar to entfenk ik mannigen slach,
êr dat ik konde komen van dar,
wente twei bure worden miner gewar.
5815 Ik sat dar hungerich unde bedrovet
in grotterem anxte, wan jennich lovet;
dit bat moste ik dar utluren.
Do spreken under sik de sulven twei buren:
'Su! hir sit de nedden in deme ammer,
5820 de jo to bitende plecht unse lammer.
De eine sprak: 'hale ene up hir boven!
ik wil sên, kan ik ene toven;
hir schal he nu betalen de lammer.'
Wo he mi tovede, dat was grôt jammer.
5825 Dar krêch ik slach over slach,
newerlde hadde ik drovigeren dach;
doch entquam ik noch int leste.'

    Reinke sprak: 'dat was juwe beste,
dat gi dar worden wol geslagen,
5830 ik konde de slege so wol nicht dragen,
unde unser ein moste se jummer liden;
so was it geschapen to den tiden,
den slegen konde wi beide nicht entgân.
Ik lêrde ju gût, wolde gi it vorstân,
5835 dat is, dat gi up eine ander tît
to bet, up juwe hode sît,
unde nemande loven alto wol,
wente de werlt is der losheit vul.'

    'Ja,' sprak Isegrim, 'dat is war,
5840 dat wêt ik van Reinken openbâr,
van eme hebbe ik den meisten schaden.
Wo vaken heft he mi vorraden,
dat ik noch nicht al hebbe gesecht !
Wi quemen eins mankt der apen slecht
5845 in einen berch in Sassenlant,
dar ik vilna was geschant.
He het mi krepen in ein hol,
it was dar quât, dat wuste he wol.
Hadde ik nicht hastigen socht de dor,
5850 ik hadde dar seker gelaten ein or.
He helt de apinnen vor sine medderen;
dat ik der entquam, was eme towedderen.
He wisede mi in er vule nest,
ik mende, dar hadde de helle gewest.

Book 4, Chapter 3

    Dat III. Capittel.

Wo Reinke sprikt van den mêrapen efte mêrkatten, wo he mit deme wulve mankt, de quam; noch eine andere fabele.

5855 Reinke sprak to alle den heren,
de mit em dar to hove weren:
'Isegrim is nicht al bi sinnen,
he sprikt nu van der apinnen,
sine worde sint nicht al so klâr.
5860 Des is nu wol driddehalf jâr,
dat ik em volgede int lant to Sassen,
dar reisede he hen mit groteme brassen.
It is gelogen, dat he dar secht,
it weren van den mêrkatten slecht.
5865 He secht unrecht mi towedderen,
mêrkatten en sint nicht mine medderen.
Vrouwe Rukenouwe unde Marten de ape,
desse is mîn medder, unde he mîn pape;
he is notarius, he wêt dat recht.
5870 Men dat Isegrim hir van mêrkatten secht,
dat sulve secht he mi to hôn,
mit den hebbe ik altes nicht to dôn.
Se weren ok nuwerlde mine gesellen,
se sên alse de duvel ût der hellen.
5875 Men dat ik de mêrkatten do medder het,
ja, dat dede ik al umme genet;
dar konde ik do nicht an vorlesen,
sus lete ik se anders wol vorvresen.

Book 4, Chapter 4

    Dat vêrde Capittel.

Sêt, heren, wi gingen buten den wegen
5880 under dem berge, dar wi segen
ein duster hol, dêp unde lank.
Isegrim was van hunger krank,
wente ik sach en ne so sat,
he en hadde gerne mêr gehat.
5885 ik sprak: 'dat hol, dat ik ju wise,
it veilt nicht, gi vindet dar spise.
De dar wonet, dat schal nicht veilen,
de môt wat spise mit uns delen.'

    Do sprak Isegrim: 'Reinke ôm,
5890 hir wil ik beiden under dem bôm;
gi sint bequemer dar to wan ik.'
Sêt, sus wolde he mi wisen int strik.
He sprak, eft ik dar vunde to eten,
dat scholde ik eme dôn to wetten.
5895 ik gink dar in dorch einen gânk,
dar vant ik einen wech krum unde lank.
De anxt, de mi dar entstunt,
wolde ik nicht umme twintich punt
noch eins angân, wente dar weren
5900 so vele der sulven lêtliken deren,
klene, grote ok ein dêl minder,
undè weren der sulven mêrapen kinder,
wente de mêrapinne lach in deme nest;
ik mênde, it were de duvel gewest.
5905 Se hadde eine wide munt unde lange tanden,
unde lange negele an voten unde handen,
ok einen langen start ant gesat,
ik en sach nu lêtliker dere dan dat.
De jungen weren swart, van selsener manneren,
5910 ik mênde, dat it junge duvele weren.
Se segen mi sêr gruwelik an,
ik dachte: 'och, were ik wedder van dan!'
Se was grotter, wan Isegrim was,
ere kinder weren etlike na deme sulven pas.
5915 Se legen dar in deme vulen hoie,
ik en sach ne lêtliker proie,
beslabbert wente ten oren to mit drek,
it stank dar, alse dat helsche pek.
De wârheit to seggen, wolde dar nicht denen,
5920 wente erer was vele unde ik allenen.
Ok weren se alle van quadem gelât,
hir umme vant ik einen anderen rât.
Ik grotte se schone, dat ik nicht en mênde,
ik let mi dunken, wo ik se kende;
5925 ik hêt se medder, de kindere mine magen.
Ik sprak: 'Got spare ju to langen dagen!
Dit sint juwe kindere, dat se ik wal.
Help, se behagen mi over al!
wo lustich sîn se unde wo schone!
5930 ein islik mochte sîn eines konninges sone!
Dar umme mach ik ju wol loven mit recht,
dat gi alsus meren unse slecht.
Grote vroude hadde mi dar van gekomen,
hadde ik gewetten van dessen minen omen,
5935 men mach jo to en tiden tor nôt.'
Ja, do ik er sodane ere bot,
de ik doch seker nicht en mênde,
do dede se recht, wo se mi kende,
se hêt mi ôm unde was sêr vro;
5940 doch horet se mi altes nicht to.
Nicht schadet mi, dat ik se medder hêt,
wowol mi van anxte utbrak dat swêt.
Se sprak to mi: 'Reinke vrunt,
weset wilkomen! si gi ok gesunt?
5945 it is mi eine vroude alle tît,
dat gi to mi gekomen sît.
Gi sîn vrôt, gi konen wol leren
juwe ômkens helpen to den eren.'

    Sêt, do ik alsodanes hôrde,
5950 dat vordenede ik mit eineme worde,
dar umme, dat ik se medder hêt
unde sparde to seggen de wârheit.
Gerne hadde ik gewest van dan.
Do sprak se: 'Ôm, gi schult nergen gân,
5955 gi scholen erst eten eine gude mâltît.'
Sêt, do drôch se mi vor mit vlît
so vele spise, de ik nicht al kan nomen,
- mi wunderde, wo de dar was gekomen -
van herten, van hinden, unde andere wiltbrat.
5960 Ik nam to mi unde at wol sat.
Do ik was sat unde hadde genôch,
gaf se mi ein stucke, dat ik mit mi drôch.
Dat was ein stucke van einer hinde,
dat scholde hebben mîn wîf unde gesinde.
5965 Sêt, hir mit nam ik orlof van er.
Se sprak: 'Reinke, komet vaken her!'
Dat lovede ik er unde gink wedder ût,
wente it en was dar nicht sêr gût.
It rok dar vaste na der wegen,
5970 ik hadde vilna den dôt gekregen.
It was noch gût, dat it so vêl;
ik makede mi to lopende snel
to deme gate ût, dar ik in quam,
unde do ik Isegrime vornam,
5975 he lach unde stênde under deme bom.
Ik sprak: 'wo geit it mit ju, ôm?'
He sprak: 'nicht wol, ik môt vorderven,
mi dunket, ik môt van hunger sterven.
Mi entfermde sêr sines ungelucke,
5980 unde gaf eme to eten dat sulve stucke,
dat mi gegeven was in deme hol.
He at, ja, dat smeckede eme sêr wol;
des wuste he mi do groten dank,
al is de gunst nu worden krank.'

5985     Isegrim sprak, do he hadde getten:
'Reinke ôm, latet mi wetten,
we is de, de wonet in deme hol?
wo isset dar geschapen, ovel efte wol?'
Do sprak ik wâr unde lerede em dat best;
5990 ik sede: 'dar is ein sêr vûl nest,
doch spise, der is dar vele.
Wil gi, dat men de mit ju dele,
so gât dar in unde sêt,
dat gi nicht seggen de wârheit.
5995 Wârheit to spreken mote gi dar sparen,
isset dat gi wol willen varen.
De wârheit alle tît spreken wil,
môt ok liden vorvolginge vil,
môt ok vaken buten stân,
6000 wan de anderen in de herberge gân.
Ik het ene gân in dat hol,
he scholde werden entfangen wol;
wat he dar sege, he scholde tovoren
spreken, dat se gern wolden horen.
6005 Sêt, here her konnink, dit weren de wort,
so ik en lerede; do gink he vort
unde dede hir al entjegen.
Heft he dar wes over gekregen,
dat is vorware sîn egene schade,
6010 wente he volgede nicht mineme rade.
De groven pluggen, we se ok sîn,
dar en wil nene wîsheit in;
up wîsheit achten se nicht to grunde,
dar umme haten se subtile vunde,
6015 wente se sulven de nicht vorstân.
Ik lêrde Isegrime tovoren an,
wolde he sik vor schaden waren,
so moste he dar de wârheit sparen.
He antworde mi, he wuste dat wol.
6020 Mit des gink he in dat hol;
dar vant he sitten de mêrapen,
de alse de duvel was geschapen,
mit eren kinderen; he vorvêrde sik sêr,
he rêp: 'help, wat lêtliker dêr!
6025 sint dit alle juwe jungen?
edder sint se ût der hellen gesprungen?
gât, vordrenket se, dat is rat;
wat bose jâr schal dit quade sat!
hôrden se mi, ik wolde se hangen;
6030 men mochte junge duvele hir mede vangen,
wan men se brochte up éin môr
unde bunde se dar up dat rôr.
Wo rechte lêtlik sint se schapen!
Dit mogen wol heten môrapen.'

6035     De mêrkatte sprak altohant:
Welk duvel heft ju boden gesant?
wat hebbe gi mi hir to affen?
efte wat hebbe gi hir to schaffen?
Sint se eislik efte schôn,
6040 wat hebbe gi dar mede to dôn?
Reinke vos, de is doch klôk,
de was hir huden bi uns ok;
he sprak, dat desse mine kinder weren
schone, sedich unde guderteren;
6045 he hêlt se vor sine geborne vrunde;
des is nicht mêr dan eine stunde.
Hagen se ju nicht, so se eme deden,
hir en heft ju jo nemant gebeden.
Dat segge ik ju, Isegrim, wille gi it wetten.'

6050     Do eschede Isegrim van er to eten;
he sprak: 'langet her, edder ik helpe ju soken!
it helpet mi bet wan dessen spoken.'
He wolde er spise nemen mit macht,
do krêch he, dat em was gedacht.
6055 Se sprank up en unde bet
mit eren negelen, rêt unde splêt;
ere kinder deden des gelîk,
se betten, se kleieden gruwichlik.
He begunde to hulen unde to ropen,
6060 dat blôt quam over sine wangen lopen,
he satte sik ok nicht tor were
unde lêp wedder ût hastigen sere.
Do ik ene sach, he was tobetten,
tokleiet, tospletten unde retten,
6065 eme was geknepen mannich gat,
umme dat hovet was he van blode nat.
Ein ôr hadden se eme so geplucket,
ja, to degen hadden se ene gerucket.
Ik vrageden, do ik en so sach tokleit,
6070 eft he hadde sproken de wârheit.
He sprak: 'ik sede, alse ik it dar vant,
de lêtlike teve heft mi geschant.
Were se hir buten, se scholdet betalen!
Wo dunket ju, Reinke, ere kinder tomalen?
6075 wo slim se sîn, wo eislik se sên !
Do ik dat sede, do was it geschên,
do vant ik bi er nene gnade,
in untit quam ik dar to bade.'

    Do sprak ik wedder: 'si gi vorkêrt ?
6080 Alsus en hebbe ik ju nicht gelêrt.
Gi scholden hebben secht, horet mi nu:
'Leve medder, wo geit it ju
unde juwen schonen kinderen gemein?
Se sint mine neven, grôt unde klein.'

6085     Do sprak Isegrim to mi wedder:
'Er ik se wolde heten medder
unde ere kindere mine neven,
ik wolde se êr deme duvele geven.
Erer vruntschop hebbe ik nên gebrak,
6090 it is dat alderslimmeste pak.'
Sêt, umme dit Isegrim entfink
sodanen pagiment, alse dar gink.
Here her konnink, merket unde sêt,
secht he nicht unrecht, dat ik en vorrêt?
6095 Vraget ene sulven, eft it nicht so was,
wente he was do dar mede uppet sulve pas.

Book 4, Chapter 5
Book 4, Chapter 5

Book 4, Chapter 5

        Dat V. Capittel.

Wo Isegrim Reinken nicht konde vorwinnen mit nener klage, wente Reinke brachte dar al entjegen sine practiken sik to entschuldigen; do bot Isegrim Reinken einen hantschen unde eschede en to kampe. Dit was oldinges de wise; wan ein den anderen to kampe eschede, so bot he em einen hantschen.

Isegrim sprak wedder an:
'Wille wi na deme ende slan,
wat wille wi sus alle tît kiven ?
6100 De recht heft, schal wol richtich bliven.
Reinke, gi scholen krigen den ramp!
ik wil mit ju slân einen kamp.
Hebbe gi dan recht, dat vinde gi wol.
Gi spreken hir van der apen hol,
6105 wo ik dar was in hunger grôt,
unde gi mi brachten spise in nôt.
It was men ein knoke, wil gi it wetten,
dat vlêsch hadde gi dar afgegetten.
Gi spotten miner, dar ik sta,
6110 unde gi spreken miner eren to na.
Gi hebben mannich spottes wort
mit loggen up mi gebrocht hir vort,
wo ik deme konninge sîn levent vorgunde,
unde wo ik na sineme live stunde.
6115 Gi loveden deme konninge to wisende einen schat,
men he heft des noch nicht lange gehat.
Gi hebben mîn wîf, de wulvinnen,
schendet, dat se nummer kan vorwinnen.
Dit is de sake, de ik ju tie,
6120 wi willen kempen umme olt unde nie.
Ik esche ju to kampe to desser tît,
ik spreke, dat gi ein vorreder unde morder sît,
ik wil mit ju kempen lîf umme lîf;
sus mach eins endigen unse kîf.
6125 De ûtbut den kamp, dat is dat recht,
einen hantschen deme anderen to donde plecht ;
den hebbe gi hir, nemet to ju!
draden schal sik dat vinden nu.
Her konnink unde alle gi heren gemein,
6130 dit hebbe gi gehoret, unde gi mogent hir sên,
he schal nicht wiken ût desseme recht,
êr desse kamp si nedder gelecht.'

    Do dachte Reinke in sineme môt :
'Dit wil gelden lîf unde gût,
6135 he is grôt unde ik bin klen ;
wert desse kanze nu vorsên,
so is mine list al vorloren.
Doch hebbe ik wes vordêl tovoren,,
nicht schal it gân na sineme willen,
6140 ik let eme jo vore de klouwen affillen,
Al is sîn môt noch nicht gekolet,
ik hope, dat he jo dat sulve noch volet.'

           Mit des sprak Reinke tom wulve wedder:
'Isegrim, gi sint sulven ein vorreder;
6145 de sake, de gi mi hir toleggen,
de lege gi alle, wan gi de seggen.
Mit ju to kempen, dat môt ik wagen,
dar vor wil ik ok nicht vorzagen.
Gi bringen mi, dar ik gerne were,
6150 dit was alle tît mîn begere.
Isegrim lucht hir, dat he secht,
des sette ik ein pant hir in dit recht.'

    De konnink entfenk de pande do
van Reinken, ok van Isegrime dar to,
6155 unde sprak; 'gi twei scholt setten borgen,
dat gi to kampe komen morgen.
Gi sint in beiden parten vorworen,
men kan alle tît juwe klacht nicht horen.'
Isegrimes borgen worden dare
6160 Hinze de kater unde Brûn de bare;
Moneke de junge, Marten apens sone,
wart borge vor Reinken, unde Grimbart de kone.

Book 4, Chapter 6

    Dat VI. Capittel.

Wo de ape Reinken lerede, unde andere sine vrunde de nacht over bi eme bleven.

Do sprak to Reinken de apinne:
'Reinke vrunt, weset klôk van sinne!
6165 Marten, mîn man unde juwe ôm,
de nu upgetogen is na Rôm,
de lêrde mi eins ein gebet,
dat de abbet van Slukup heft geset.
De abbet hadde Marten lêf,
6170 unde gaf em dit bet in einen brêf.
He sprak : 'dat bet is gût alle tît
den, de gân willen in den strît;
den schal men dit bet overlesen
des morgens nochteren, so schal he wesen
6175 des dages vri van aller nôt,
unde is behodet vor den dôt
den sulven dach to allen stunden;
nemant schal ene konnen wunden,
he wert van alleme quaden vorlôst.
6180 Hir umme, neve, hebbet guden trôst,
ik wilt over ju lesen morgen,
so dorve gi vor den dôt nicht sorgen.

    Reinke sprak: 'mîn leve medder,
ik danke ju sêr, ik denke des wedder.
6185 Mine sake is rechtverdich boven al,
dat sulve mi meist helpen schal.'

    Reinkens vrunde de nacht dar bleven,
up dat se Reinken de sorge vordreven.
De apinne, vrouwe Rukenouwe,
6190 was Reinken gût unde sêr truwe,
se let eme twischen hovet unde start
unde ok umme de borst tom buke wert
sîn har altomalen afscheren,
dar to wol vet mit olie smeren.
6195 Reinke was runt, vet unde wol gevôt.
Se sprak: 'Reinke, sêt, wat gi dôt!
horet na guder vrunde rât,
dat deit ju gût unde nummer quât.
Drinket nu vele to desser tît,
6200 unde wan gi in den kreit gekomen sît,
holdet juwe water so lange mit macht;
men denne so weset dar up vordacht,
pisset denne vul juwen ruwen start,
unde slât den wulf umme sinen bart.
6205 Konne gi en in de ogen raken,
gi werden sîn gesichte duster maken.
Dat sulve mochte ju sêr vromen
unde eme to groteme hinder komen.
Dit alle mote gi sus wagen,
6210 unde latet en ersten ju vuste jagen,
unde gi schult lopen sus jegen den wint,
dar men vele stoves unde sandes vint,
dat eme dat in de ogen moge weien;
denne schole gi ju van eme dreien.
6215 De wile he denne wischet sine ogen,
so denket juwe vordêl, al dat gi mogen,
ja, in sîn angesichte mit juwer pis;
he schal nicht wetten, wor he is.
Sêt, neve, it is nu so geschapen,
6220 gi scholen ju leggen nu to slapen,
wi willen ju wecken, wan dat is tît.
Êrst wil ik over ju lesen mit vlît
de hilgen worde, dar ik van sede.'
Mit des se de hant up em leide
6225 unde sprak: 'Gaudo stazi salphenio,
Casbu gorfous as bulfrio.
Sêt, Reinke, nu sint gi wol vorwârt.'
So sprak ok de grevink Grimbart.
Sus brachten se en tor rouwestede,
6230 dar sulvest sik Reinke slapen leide.
He slêp, wente dat de sunne upgink,
do quam de otter unde de grevink,
se weckeden Reinken samptliken beide,
se spreken, dat he sik wol bereide.
6235 De otter gaf em einen antvogel junk;
he sprak: 'ik sprank dar na mannigen sprunk,
êr ik den eineme vogelêr nam
bi Honrebrôt recht an deme dam;
den schole gi eten, leve vedder!'

6240     'Dat is gude hantgift,' sprak Reinke wedder,
'vorsmade ik dat, so were ik sot.
Dat gi miner denken, dat lone ju got!'
Reinke at wol unde drank ok to,
unde gink mit sinen vrunden do
6245 in den kreit unde up den plan,
dar men den kamp scholde slan.

Book 4, Chapter 7

    Dat VII. Capittel.

Wo Isegrim unde Reinke beide to kampe quemen, unde wat se beiden vor eide sworen up malkander.

Alse de konnink Reinken vornam,
dat he so beschoren quam,
dat men ene so to kreite brochte,
6250 he lachede siner, al dat he mochte;
he sach en alsus vet gesmeret,
unde sprak: 'o vos, we heft di dat geleret
Du machst wol heten Reinke vos,
du bist en altomalen to los,
6255 in allen orden westu ein hol;
wil it di nu helpen, dat vinstu wol.

    Reinke nêch deme konninge sere,
unde bot ok der konniginnen ere.
He wisede sik to wesen wolgemeit,
6260 unde sprank mit des in den kreit.
Dar was de wulf mit sinen vrunden,
de alle Reinken des quadesten gunden,
se spreken mannich vorbolgen wort.
De kreitwarders brochten de hilgen vort,
6265 dat was de lupart unde de los.
Dar moste sweren beide wulf unde vos,
umme wat se dar quemen in den kreit.
De wulf de swôr den ersten eit;
he swôr, dat Reinke were ein vorreder,
6270 ein dêf, ein morder, ein misdeder,
ein ebreker unde ein valsch ketîf.
'Dit gilt uns beiden lîf umme lîf.'

    Reinke swôr wedder in deme sulven kreit,
dat de wulf swore einen valschen eit.
6275 He swôr ok, dat Isegrim, de here,
up en loge unde unrichtich were,
he scholde nummer war maken den eit.

    Do spreken, de dar bewareden den kreit:
'Dôt, wat gi schuldich to donde sîn!
6280 de rechtverdich is, wert drade wol schîn.'
Do gingen ût beide klein unde de groten,
men desse twei worden binnen besloten.
De apinne vormânde Reinken der wort,
de he van er hadde gehôrt.

6285     Reinke sprak mit vrieme môt :
'Ik wêt it, gi segent gerne gût.
Nicht to mîn, ik wil dar an!
ik hebbe wol êr bi nachte gân,
dar ik alsodanes hebbe gehalet,
6290 dat noch nicht al is betalet,
dar umme ik moste wagen mîn lîf.
So wil ik ok jegen dessen ketîf
mîn lîf nu wagen unde dôn dat sulve,
unde schenden ene unde alle de wulve.
6295 Ik hope to eren mîn ganze geslecht
unde wil eme indriven, dat he hir secht.'

    Sus leten se desse twei allên;
dar mochte men do twei kempers sên !

Book 4, Chapter 8
Book 4, Chapter 8

Book 4, Chapter 8

    Dat VIII. Capittel.

Wo de kamp wart begunt, unde wat list Reinke brukede.

Isegrim quam mit groteme nide,
6300 sine klouwen unde munt dede he up wide.
He lêp unde sprank dar sprunge grôt ;
Reinke was lichter dan he to vôt.
He entsprank eme, al dat he konde;
doch êr he dessen kamp begunde,
6305 pissede he sinen ruwen start al vul
unde makede en vul sandes unde mul.
Do Isegrim menede, he hadde en wis,
do slôch Reinke to mit der pis
mit sineme starte einen slach
6310 em in de ogen, dat he nicht en sach;
sus seichede he eme in de ogen.
Dat was van sinen olden togen,
wente Reinkens pisse was so quât,
so dat deme selden was gût rat,
6315 deme se in de ogen quam;
deme sulven dat sîn gesichte nam.
Reinke hadde tovoren Isegrims kinder
hir mede gedân groten hinder;
he hadde en de ogen ûtgepist,
6320 dar van hir vor gesproken ist.
Sus mende he ok Isegrim to maken blint;
wente so wan he quam jegen den wint,
so kleiede he dat sant unde mul,
unde warp deme wulve de ogen vul.
6325 Isegrim wischede, dat dede em smerte,
so slôch denne Reinke to mit deme sterte,
unde blendede ene so mit der migen;
Isegrim begunde dat quât to krigen.
Mit sodaner list dede Reineke vlît;
6330 so wan he sach, dat he hadde tît,
unde dat deme wulve de ogen trânden,
so quam he springen unde slanden,
unde blendede ene jo de mêr ;
dar to vorwundede he ene ok sêr.
6335 De wulf wart wol half dorde,
Reinke gaf eme speie worde.
He sprak: 'her wulf, gi hebben vorslunden
mannich unschuldich lam to velen stunden,
dar to ok mannich unnosel dêr;
6340 ik hope, gi dôn it nu nicht mêr.
Dit is juwer selen tomalen gût,
dat gi hir sus penitencien dôt.
Weset duldich, it nimpt draden ende,
gi sint nu komen in Reinkens hende.
6345 Doch wolde gi bidden unde sonen,
ik wolde juwes levendes schonen.'
Desse worde sprak Reinke mit der hast
unde hêlt de wile Isegrime vast
bi siner kelen, unde dede eme werk;
6350 men Isegrim was eme alto stark.
He brak sik los mit twên togen,
doch tastede ene Reinke twischen de ogen,
he vorwundede en sere dorch de hût,
so dat Isegrim ein oge gink ût,
6355 dat blôt lêp ome over sine nesen;
umme dit sprak Reinke: 'ja, so scholdet wesen!'
De wulf vorzagede in sineme môt,
do he sus sach sîn egene blôt,
unde dat he ein oge hadde vorlorn;
6360 he wart rasende van groteme torn.
He sprank na Reinken, dat he en vatede,
dat sulve Reinken nicht vele batede.
Isegrim siner smerte vorgat
unde warp Reinken under sik plat.
6365 Reinkens vorvote dat weren sine hende,
der krêch Isegrim ein bi deme ende,
in sine munt Reinkens hant.
Do wart Reinken Sorge bekant;
he vruchtede der hant to gânde quît.
6370 Isegrim helt vaste mit groteme nît
unde sprak to Reinken mit vulleme munde:
'O dêf, nu is gekomen dine stunde!
gif gewunnen, efte ik sla di dôt!
Dîn bedregent is gewest to grôt,
6375 dîn stofkrassent, dîn pissent, din scherent,
dine grote loggen, din vette smerent;
du hefst mi so vele misgedân,
nicht en schaltu mi nu entgân.
Wo vaken hefstu mi geschendet,
6380 unde nu mîn eine oge vorblendet !'

    Reinke dachte: 'nu lide ik nôt,
geve ik mi nicht, so bin ik dôt;
geve ik mi ok, so bin ik geschent;
doch ik hebbet tegen en vordênt.'
6385 Mit soten worden gink he one an;
he sprak: 'leve here ôm, ik wil juwe man
gerne sîn van al miner have
unde vor ju gân tom hilgen grave,
to allen kerken int hilge lant,
6390 unde bringen dar van to juwer hant
breve unde des aflates so vele
vor ju unde juwer olderen sele.
Ik wil ju holden in sodanen eren,
gelîk eft gi de pawes to Rome weren.
6395 Ik wil ju sweren einen eit
juwe knecht to sîn in ewicheit;
dar to al mine angeborne vrunde
scholen ju denen to aller stunde.
Dit segge ik ju bi minen eiden,
6400 deme konninge wolde ik dit nicht beden.
Wil gi sus dôn dit unvorwandes,
so werde gi here desses landes,
unde al, wes ik sus vangen kan,
schal êrst to juweme bode stân ;
6405 it sîn hônre, gose, ande edder vische,
ik wilt ju bringen to juweme dische;
er ik des jummer bruken schal,
scholen juwe wîf unde kinder al
den kor dar af hebben alle tît.
6410 Dar to wil ik mit groteme vlît
alle tît to juweme live sên,
dat ju nummer nên quât schal schên.
Ik hete wat los, unde gi sint stark,
hir mede wil wi dôn dat werk,
6415 -- holde wi tosamende, we kan uns schaden? --
de eine mit macht, de ander mit raden.
Unde wi sint ok so na geboren,
dat scholde sik van rechte nicht geboren,
dat wi malkander bestriden scholden.
6420 Ik hadde node kamp geholden
tegen ju, hadde ik mocht entgân,
men gi spreken mi to kampe êrst an;
do moste ik, dat ik node dede.
Doch hebbe ik hoveschen gevaren dar mede
6425 unde mine macht nicht al bewiset.
Men ik hebbe mi meist gepriset
dar an, ju, minen ôm, to sparen;
anders hadde gi anders gevaren!
Hadde ik up ju gedragen hat,
6430 gi haddent vele to quader gehat.
Hir is noch nicht vele schade geschên,
men mit juweme oge, dat is vorsên.
Och, dat sulve is mi so lêt !
doch dat beste is, dat ik wol wêt
6435 guden rât, ju mede to helen;
wes ik kan, wil ik mit ju delen.
Blift dat oge denne wech, unde werde gi hêl,
so isset ju doch ein grôt vordêl,
gi dorven men ein venster tosluten,
6440 wor gi slapen, binnen efte buten,
dar ein ander môt twei todôn.

    Noch wil ik ju dôn eine ander sôn;
wente alle mine vrunde, dar ik over rade,
mîn wîf, mine kindere, islik na grade,
6445 scholen ju nigen, dorch juwe ere,
dar it de konnink sut, unse here,
unde bidden, dat gi Reinken vorgeven
unde bi juwer gnade en laten leven.
Ok wil ik bekennen openbâr,
6450 dat ik hebbe sproken unwar
unde hebbe schentlik up ju gelogen,
dar to mannichwerve bedrogen.
Ok wil ik ju sweren einen eit,
dat ik nicht quades van ju wêt.
6455 Ik begere ok nergens vor ju to leiden;
wat kan ik ju grotter sone beden?
Dode gi mi ok nu, wat licht dar an ?
so mote gi alle tît ju vruchten dan
vor mîn slechte, vor mine vrunde.
6460 So isset ju beter in desser stunde,
ôm, dat gi sîn klôk unde wis,
unde werven ju nu ere unde pris,
unde dat gi ju nu maken vele vrunde,
de ju denen alle stunde.
6465 It is mi nu doch nicht tor baten,
wêr gi mi doden efte leven laten.'

    Do sprak de wulf: 'o valsche vos,
wo gerne werestu wedder los!
were alle de werlt van golde rôt,
6470 kondestu mi de geven in diner nôt,
ik lete di dar umme nicht quît.
Du hefst mi gesworen mannige tît,
ach, du valsche, untruwe geselle
du gevest mi nicht eine eierschelle,
6475 lete ik di los in desser stunde.
Ik en passe nicht vele up dine vrunde;
wat se konnen dôn, wil ik wagen,
ere vientschop wil ik wol dragen.
Och, wo scholdest du mi denne vocken,
6480 lete ik di los mit sodaneme locken !
Wo scholdestu einen anderen bedregen,
de sik nicht vorstunde up din legen!
Du sprikst, du hebbest mi gespart;
se hir her, du schalk van quader art,
6485 is nicht ein miner ogen ût?
Du hefst ok vorwundet mine hût
mêr wan an twintich steden;
du letest mi nicht so lange to vreden,
dat ik minen atem mochte uphalen.
6490 Wo sere scholde ik denne dwalen,
wan ik nu di dede jennige gnade,
de ik van di hebbe schande unde schade,
nicht ik allene, men ok mîn wîf ?
Dat schal di, vorreder, kosten dat lîf.'

6495     De wile de wulf tegen Reinken sus sprak,
Reinke sine anderen hant understak
deme wulve twischen sine benen ,
unde grêp ene vaste, alse was sîn menen,
bi sinen --ja, ik en segge nicht mêr ;
6500 Reinke duwede ene vaste unde sêr.
De wulf rêp unde begunde to hulen,
do toch Reinke wedder ût siner mulen
sine hant, de dar tovoren in stak.
Isegrim hadde grôt ungemak.
6505 Reinke knêp unde tôch en, dat he schriede
so sêr, dat Isegrim blôt spiede.
Van pinen brak eme ût sîn swêt,
dar to he ok achter gliden let.
Reinke, de den wulf sêr hatet,
6510 hadde en bi sinen broderen gevatet
mit sinen henden unde tenen so vast;
sus quam up Isegrimen alle de last.
He hadde so grote pine dar af,
so dat se sik gânz begaf.
6515 Dat blôt lêp ût sineme ogen unde hovede,
he storte nedder unde vordovede.
Hir vor hadde Reinke genomen nên gelt;
sêr vaste he en bi den broderen hêlt,
he begunden to slepen unde to ten,
6520 dat se it alle mochten sen.
He knêp en, he sloch, he kleiede, he bet;
Isegrim hulede, he rêp, he schêt,
he dref also grôt misgebêr,
dat sik al sine vrunde bedroveden sêr.
6525 Se beden den konnink, weret em bequeme,
dat he den kamp doch upneme.
De konnink sprak: 'dunket ju gût?
isset ju alle lêf, dat men dat dôt?'

Book 4, Chapter 9
Book 4, Chapter 9

Book 4, Chapter 9

    Dat IX. Capittel.

Wo dat Reinke mit kloker list den kamp wan, in deme dat he den wulf hadde vatet bi sinen broderen, dar he nicht vele mochte liden.

Alse dit de konnink hebben wolde,
6530 dat men den kamp upnemen scholde
twischen deme wulve unde deme vosse,
do gink de lupart mit deme losse
to en beiden in den kreit,
so alse en de konnink dat heit.
6535 Desse wareden den kreit, dat was er werk.
Alse se quemen in den perk,
tohant spreken se Reinken to:
'Reinke, de konnink but ju to,
he wil dit orlich twischen ju beiden
6540 upnemen, unde ok wil he ju scheiden.
He biddet, dat gi eme willen upgeven
Isegrime unde laten ene leven.
Bleve ein van ju in desseme stride,
dat were schade up islike side;
6545 gi hebben doch den prîs beholden.
Dit spreken hir beide junk unde olden,
alle de besten blivens ju bi.'
Reinke sprak: 'dank hebben se!
ik wil deme konnink des gerne horen
6550 unde dôn, wes mi mach geboren.
Ik begeres nicht schônre dan gewunnen;
doch bidde ik, de konnink mi wille gunnen,
dat ik minen vrunden des ersten vrage.'
Do repen alle Reinkens mage:
6555 'Ja, Reinke, it dunket uns gût,
dat gi des konninges willen dôt.'

    Reinkens vrunde quemen gelopen,
der was vele, in groten hopen,
de grevink, de ape unde ok de mushûnt; -
6560 ottere, bevere weren ok sine vrunt,
marten, hermelen, wesselken, êkhorn,
ja, vele, de up Reinken hadden torn
unde mochten en tovoren nicht nomen,
de sach men nu alle to eme komen.
6565 Etlike, de over Reinken plegen to klagen,
de spreken nu alle, se weren sine magen,
unde quemen to eme mit wîf unde kinder,
grôt, klein, luttik unde ok noch minder;
desse togeden eme de meisten gunst.
6570 Dit sulve is noch der werlde kunst.
Deme it wol geit, heft vele vrunt,
to deme sprikt men: 'wes lange gesunt!'
Men, deme it misgeit, wo vele der is,
weinich vrunde heft de, dat is wis.
6575 So was it ok hir; do Reinke wan,
do wolde ein islik bi eme stân ;
etlike vloteden, etlike sungen,
se blesen bassunen, se slogen dar bungen.
Reinkens vrunde spreken eme to:
6580 'Reinke, spreken se, weset vro,
gi hebben konliken in desser stunde
ju geeret unde alle juwe vrunde.
Wi weren grôt bedrovet to degen,
do wi ju underliggen segen,
6585 doch it slôch umme, dat was ein gût stucke.'

    Reinke sprak: 'ja, dat was mîn lucke!'
Reinke dankede sinen vrunden alle;
sus gingen se hen mit groteme schalle.
Reinke vor en allen gink
6590 mit den kreitwarders vor den konnink;
Reinke kniede sik vor eme nedder.
De konnink het en upstan wedder
unde sprak to eme vor alle den heren,
he hadde sinen dach bewaret mit eren:
6595 'hir umme, Reinke, ik late ju vri,
unde alle de schelinge neme ik an mi
twischen ju beiden ane alle strâf,
unde wil mîn gûtdunkent spreken dar af
bi rade van minen eddelen luden,
6600 dat wil ik also vorseggelen huden
dat erste dat Isegrim wedder kan gân ;
so lange schal it in dage stân.

Book 4, Chapter 10

    Dat X. gesette.

Wo Reinke sprikt vor deme konninge eine fabelen van den hunden, strafende de giricheit.

Reinke sprak: 'here, juweme rade
deme volge ik gerne vro unde spade.
6605 Hir klagede mannich, do ik êrst quam,
de doch nu schade bi mi en nam.
Isegrim helt jegen mi partie,
dar umme repen se ok: 'crucifie!'
dat mi ein islik to schaden brochte.
6610 Se segen, dat men over mi mochte,
ein islik wolde Isegrime behagen,
dar umme begunden se mede to klagen.
Se segen, dat Isegrim up dat pas
bet bi ju dan ik do was.
6615 Nemant dachte recht den ende,
edder de recht de wârheit kende.
Se sint gelîk eineme hop der hunden,
de eins vor einer koken stunden;
se stunden vuste up der wachte,
6620 eft en jemant to eten brachte.
Do segen se ût der koken komen
einen hunt, de hadde deme koke nomen
gesoden vlêsch, ein grôt stucke,
doch was it eme to ungelucke.
6625 De koek begot -em sîn achterpart
unde vorbrandem mit heteme water den start;
doch behêlt he, wat he dar nam.
Do he mankt de anderen quam,
do spreken van eme alle de hunde:
6630 'Sêt, desse heft den koek to vrunde!
sêt, welk ein stucke dat he eme gaf!'

    Do sprak he wedder: 'gi wetten dar nicht af.
Gi prisen mi vor, dar ik ju behage,
dar ik ein stucke vlesches drage.
6635 Sêt mi êrst achter up den stert,
unde priset mi denne, eft ik des bin wert.'
Do se en do achter besegen,
wo he dar was vorbrant to degen
-- sîn hâr gink eme vuste ût,
6640 eme was vorbrant unde vorschroiet de hût -
en gruwede dar vor, beide junk unde olde,
nên van en in de koken wolde.
Se lepen wech unde leten en allein.
Here, hir mede ik de girigen mein;
6645 wan se komen bi gewolt,
ein islik se denne to vrunde holt.
Men entsut se sere alle stunde,
wente se dregen dat vlêsch in deme munde.
Islik môt spreken, dat he wil horen,
6650 edder he wart beschat unde beschoren.
Men môt se loven, wol sint se quât;
sus wert gesterket er bose dât.
Ja, al de dit dôn intgemên,
wo weinich se na deme ende sên !
6655 Doch krigen sodane vaken strâf,
er regimente sleit draden af.
To lesten mach men se nicht liden,
sus valt en dat har ût to beiden siden.
Dat sint ere vrunde grôt unde klên,
6660 de vallen denne af intgemên,
unde laten en sus allene stân,
gelîk so desse hunde hebben gedân,
do se segen eren kumpân vorbrant
unde achter sus blôt unde geschant.

6665     Here, vorstât mine worde recht,
nicht schal van Reinken sus werden gesecht!
Ik wil also des besten ramen,
mine vrunde scholen sik miner nicht schamen.
Ik danke juwer gnaden mit alleme vlît ;
6670 wuste ik juwen willen, ik deden alle tît.'

Book 4, Chapter 11

    Dat XI. Capittel.

Wo de konnink Reinken antworde up de fabelen van den hunden, unde Reinken wedder hôch vorhogede mankt sinen heren.

De konnink sprak: 'wat helpen vele wort?
Ik hebbet alle wol gehort,
ik hebbe juwen sîn ok wol vorstan.
Ik wil ju wedder setten an
6675 in minen rât alsen eddelen baron.
Dar umme sint gi dit schuldich to dôn,
unde wil, dat gi vro unde spade
komen to mineme hemeliken rade.
Ik sette ju wedder in alle juwe macht;
6680 sêt, dat gi ju vor missedat wacht!
Helpet alle sake tom besten keren,
de hof en kan juwer nicht entberen.
Wan gi juwe wîsheit settet tor doget,
so is hir nemant boven ju vorhoget
6685 van scharpeme rade, van nouwen vunden.
Ik wil vortmêr to allen stunden
nicht mêr horen, de over ju klagen.
Gi scholt vor mi spreken unde dagen;
ok schole gi sîn kenzeler desses rikes.
6690 Min segel bevele ik ju des gelikes;
wat gi bestellen, wat gi schriven,
dat schal bestelt unde geschreven bliven.'

    Alsus is nu Reinke in der vorsten hove
de aldergrotste worden van love;
6695 wat he slut, efte wat he radet,
it is al eins, it vrome efte schadet.

Book 4, Chapter 12

    Dat XII. Capittel.

Wo Reinke mit groter ere scheidede ût deme hove, unde boven allen anderen des konninges hulde unde vruntschop behêlt.

Reinke dankede deme konnink sere,
he sprak: 'ik danke ju, eddele here,
dat gi mi sus vele ere dôt;
6700 ik denke des wedder, bin ik vrôt.'
De lerer, de desse istorien schrêf,
schrift vorder, wor Isegrim blêf.
He lach in deme kreite sêr ovel gevaren;
sine vrunde gingen to eme bi paren;
6705 sîn wîf unde Hinze, ok Brûn de bare,
sine kinder, sîn gesinde, sine vrunde weren dare,
se drogen en ût deme kreite mit klagen,
unde hebben en up einer boren gedragen
mit hoie, dar he warm inne lach.
6710 Tohant men sine wunden besach,
der weren twintich unde sesse.
Dar quemen vele meisters van Krummesse,
se vorbunden sine wunden unde geven eme drank.
He was in allen leden krank,
6715 se wreven eme krût in sîn eine ôr,
ja, do prustede he [beide] achter unde vor.
De meisters spreken: 'eme schal nicht schaden,
wi willen en smeren und baden.'
Hir mede trosteden se sine vrunde
6720 unde leiden en to bedde tor sulven stunde.
He wart slapende, doch nicht sêr lange,
aldermeist was eme dar hen bange
to sinem teken, an sinen broderen.
He haddet geloset mit al sinen goderen,
6725 de he sine dage hadde vorworven,
dat he dar so nicht were vordorven.
Bisunderen sîn wîf, vrouwe Giremôt,
de bi eme sêr drovich stôt,
er drovenisse was manniger hande.
6730 Reinke dede er schande uppe schande.
He hadde Isegrime sine brodere gerucket
unde hadde en dar bi also geplucket,
dat he dat nicht konde vorwinnen,
so dat he rasede in al sinen sinnen.
6735 Dit was Reinken al wol mede;
he makede mit sinen vrunden rede
unde scheidede also ût deme hove
mit homode unde mit groteme love.
De konnink sande mit em geleide.
6740 Do he alsus van eme scheide,
he sprak: '[Reynke], komet draden wedder!'
Reinke kniede sik vor eme nedder.
He sprak: 'ik danke ju mit allen sinnen,
dar to miner vrouwen, der konniginnen,
6745 dar to juweme rade, alle den heren.
Got spare ju lange to juwen eren!
Ik wil dôn, wat gi begêrt,
ik hebbe ju lêf, gi sîn des wert.
Ik wil reisen to wîf unde kinder,
6750 de miner hebben groten hinder,
here, isset dat it ju behaget.'
De konnink sprak: 'ja, weset unvorzaget,
reiset hen ane alle vare!
Alsus scheidede Reinke van dare
6755 mit schonen worden unde groter gunst.

    Ja, de sus noch kan Reinkens kunst,
sîn wol gehoret unde lêfgetal
bi den heren overal.
Isset geistlik efte werltlik stât,
6760 an Reinken slut nu meist de rât.
Reinkens slechte is grôt bi macht,
unde wasset alle tît, ja, dach unde nacht.
De Reinkens kunst nicht heft gelêrt,
de is tor werlde nicht vele wert,
6765 sîn wort wert nicht draden gehôrt ;
men mit Reinkens kunst kumpt mannich vort.
Dar sint vele Reinken nu in der wârde,
wol hebben se nicht al rode barde,
isset in des pawes efte keisers hof.
6770 Se makent ein dêl nu jo to grof;
Simon unde Gevert holden dat velt,
men kent to hove nicht bet dan gelt.
Dat gelt vlut alderwegen boven,
de gelt heft, de kricht ok wol eine proven.
6775 De Reinkens list nu bruken kan,
de wert ok draden ein upperman.

    Hir van wert nu nicht mêr gesecht;
men, wo Reinke gink mit sineme slecht,
der wol vêrtich was in deme talle,
6780 desse weren vorvrouwet alle.
Se scheideden ût deme hove mit groter ere,
Reinke gink vor en alse ein here,
unde he was sêr wolgemeit,
dat em sîn stert was so breit,
6785 unde dat he hadde des konninges gnade,
unde dat he wedder was in sineme rade.
He dachte: 'hir schal nên schade af komen,
weme ik nu wil, deme mach ik vromen,
unde mach minen vrunden alle tît sîn holt;
6790 noch prise ik wîsheit boven dat golt.'

Book 4, Chapter 13

    Dat beslut unde dat leste capittel.

Wo Reinke mit sinen vrunden gink na siner borch, unde wo se orlof van eme nemen.

Alsus gink Reinke na sineme hûs
mit sinen vrunden to Malepertûs.
Reinke dankede en allen sere
der groten gunst, der groten ere,
6795 dat se eme bistunden in der nôt,
sinen dênst he ene wedder bot.
Islik scheide unde gink to den sinen.
Reinke gink to vrouwe Armelinen,
de en sêr vruntlik wilkomen het.
6800 Se vragede en umme sîn vordrêt,
wo he dar were ût gekomen.

    Reinke sprak wedder: 'al mit vromen,
ik bin grôt in des konninges gnade.
He satte mi wedder to sineme rade
6805 in sinen hof boven alle de heren,
al unseme slechte to groten eren.
He makede mi to kenzelêr des rikes
unde bevôl mi sîn ingesegel des gelikes.
Wat Reinke deit unde wat Reinke schrift,
6810 dat sulve wol gedân unde geschreven blift.
Ik hebbe underwiset in dessen dagen
den wulf, dat he nicht mêr wert klagen.
Ik hebbe en ok half geblendet,
dar to sîn hele slechte geschendet;
6815 ik hebbe en gelubbet, ja, also sêr,
der werlde wert he nen nutte mer.
Wi slogen kamp, ik helt en under,
wert he gesunt, dat deit mi wunder.
Dat hope ik nicht, doch licht dar nicht an,
6820 ik bin geworden sîn overman,
dar to ok alle siner gesellen,
de des mit em helden unde bivellen.'

    Desses was de vossinne sêr vro,
unde sine twei kindere ok also,
6825 dat er vader sus was vorheven.
Se spreken: 'ja, nu wil wi leven
in groten eren ane sorge
unde maken vast unse borge!'

    Sus is nu Reinke hôch geeret,
6830 so hir mit korte is geleret.
Ein islik schal sik tor wîsheit keren,
dat quade to miden, unde de dogede leren.
Dar umme is dit bôk gedicht,
dit is de sîn unde anders nicht.
6835 Fabelen unde sodaner bisproke mere
werden gesat to unser lere,
uppe dat wi undoget scholen miden
unde leren wîsheit to allen tiden.
Dit bôk is sêr gût to deme kôp,
6840 hir steit vast in der werlde lôp.
Wultu wetten der werlde stât,
so kôp dit bôk, dat is rât.
Alsus endiget sik Reinkens istorien.
Got helpe uns in sine ewigen glorien!

External Link