Reynke de Vos, book 1

This is the text of the first book of Reynke de Vos, published in Lübeck 1498. The text is based on the critical edition by Friedrich Prien, who has added punctuation — especially quotes.


How Grimbart the badger defended Reynke from the king and accused the wolf of numerous outrages. The III. chapter.

First preface
First preface

First preface

Eyne vorrede ouer dyt boek van Reynken deme vosse.

¶ Hir bevoren in den olden yaren, eer der tyd, dat god vorlözede dat mynschlyke geslechte, eer vnse here Cristus, ware god vnde mynsche, leet in der mynscheyt den bytteren doet vnde stunt wedder vp van deme dode vnde stech vp bouen alle hemmele vnde wert wedder komende to deme rechten gherychte,

¶ vor desser tyd der ghebord Cristi vyndetmen, dat dar syn ghewest vele naturlyke wyse mans, de vthvorkören vnde leff hadden wyßheyt vnde kunste, de men nomede phylozophy, dat in vnser sprake so vele is ghesecht alze leffhebbers der wyßheyt vnde der kunst. Men heeth ok etlyke van en poeten, dat is dychters efte tohopesetters hystoryen vnde gheschychte efte ok bysproke efte fabelen. Etlyke van dessen lereden deme volke dögede vnde wyßheyt vnde setteden ere lere slycht in böke vnde in schrift. Etlyke andere syn ghewest, de hebben ere lere vns naghelaten vnde de ghesath in verse vnde in bysproke vnde in fabelen, vp dat men ere lere vnde ören vlyd des to beth dar by scholde beholden. Manckt dessen is eyn ghewest, de to nutte vnde lere der mynschen gheschreuen heft eyne hystorye vnde fabele van Reynken deme vosse, de seer ghenoechlik is to lesen vnde to horen, vnde is ok vul van wyßheyt vnde guder exempel vnde lere. Desses suluen poeten lere to lesen vnde nicht to vorstaen enbrochte neen nutte efte vromen. Hir vmme, dat men en moghe lesen vnde ok vorstaen.

¶ ick Hinrek van Alckmer, scholemester vnde tuchtlerer des eddelen, dogentliken vorsten vnde heren hertogen van Lotryngen, vmme bede wyllen mynes gnedyghen heren, hebbe dyt yeghenwerdyge boek vth walscher vnde franßösescher sprake ghesocht vnde vmmeghesath in dudesche sprake to dem loue vnde to der ere godes vnde to heylsamer lere der, de hir ynne lesen, vnde hebbe dyt sulue boek ghedeelet in veer part vnde hebbe by yslyk capittel ghesath eyne korte vthlegginge vnde meninge des sulffsten poeten, vmme to vorstaen den rechten syn des capittels.

Second preface
Second preface

Second preface

    ¶ Wo dyt boek wert ghedelet in IIII part. De ander vorrede.

¶ Vp dat eyn yslyk leser desses bokes van Reynken deme vosse wol moghe vorstaen, so is to merken, dat der mynschen state is ghedelet an veer state.

¶ De erste is de stad van den arbeyders, de syk neren eres swaren arbeydes vnde bruken erer kunst myt arbeyde, alze bure, amptlude vnde andere, de ere neringe vnde vödynge alzo weruen; wente god almechtich vns in den stad heft ghesath vnde heft vns heten arbeyden unde so vnse broed wynnen in der tyd, do Adam, vnser aller vader, ouertrad dat gheboth, do god to eme sprak manckt anderen worden alsus: „In deme swete dynes anghesychtes schaltu eten dyn broet", dat is, du schalt dy gheneren myt arbeyde. Vnde by dessem state so ghelikent de meyster in dessem boeke de arbeydenden deren, alze perde, mulen, ezels, ossen vnde der gheliken.

¶ Vth dessem ersten state van arbeide syn ghesproten noch dre state. De erste van den dren is borgerye vnde koplude vnde alle, de syk erneren myt vmmeslach vnde leuen van deme ghewynne. By dessen ghelykent de meyster de deren, dede leuen van deme ghewunnen ghude, dat se wynnen vnde sammelen, alze eyn deel in de erde, eyn deel in de boeme, eyn deel in de steynrytzen, dar in se sammelen, dar se af leuen, eyn deel korn, arfete, bonen vnde ander saed, eyn del nöthe, eckeren, appel vnde sodane vrucht, alze dat ekerken, de hampster, hazen, kanynen, de froyen, strypen, de so westwart werden ghenomet, vnde andere der ghelyken.

¶ De ander state, ghesproten vth deme ersten, dat is de staed, dede leuen van dessen twen ersten staten, vnde synt de gheystlyken. Dessen ghelikent desse meyster by deme greuynge, de ok in etliken landen wert gheheten de daß. Men van desseme state ensprickt he nicht vele, doch straffet he se myt vordeckeden worden vmme twey sunde, alze vmme de ghyricheyt vnde vnkuscheyt, so hir na in etliken steden wert gheroret.

¶ De drydde stad, de vth deme state der arbeyder is ghesproten, vnde is de verde vnde leste stad, dat synt de vorsten vnde heren der werlt, de syk eddel holden; desse voeden syk ok vth den twen ersten staten. Desse ghelikent de meyster desses bokes by deme wulue vnde by deme baren, by deme losse vnde luperden den grypen. So syn etlike heren, dede mynre syn in grade, wan alze de groetmechtighen vorsten, alze banreheren vnde der ghelyken, vnde desse ghelykent de meyster by deme vosse, by der apen, by deme hunde vnde der gheliken; vnde ere bystanders vnde denres, rutere vnde schyltknechte, desse ghelikent he by den kleynen bytenden deren, alze by der maerten, ylke, hermelken, wesselken, ekerken vnde der ghelyken.

¶ Desse lerer bewyset ok in deme ersten boeke, dat yd van nöden is, dat dar sy eyn houet, eyn here, de bouen alle desse state der lüde de macht der herschoppye hebbe, de alle de staten der mynschen vnder syk holden mach in rechte vnde in vrede; vnde dessen ouersten heren efte konnynck lykent he by deme lauwen. He bewyset ok, dat men nemande ouervallen schal buten recht myt macht efte anderer loßheyt, vnde dat men den myßdadygen, de berochtet is, nochtant schal to worden steden vnde en esschen, dat he syk vorantwerde, vp dat men syne schult efte vnschult des to beth moghe prouen. Ok bewyset desse meyster efte desse poete, wo de vorsten vaken werden vorleydet van den logeneren vth deme weghe der rechtferdicheyt. Ok bewyset he, dat mannych syk suluen bedrucht, de dar na is, grote leene vnde prouene to vorkrygen by den heren, vnde syne ghyrycheyt nenen vortganck heben kan. He bewyset ok, dat den vorsten vnde heren dat vele nutter is, to hebben den wysen in ereme rade, dan den ghyrygen; wente neynes vorsten hoff efte stad sunder wyßheyt vnde klockheyt stande mach blyuen lange in eren.

¶ Alsus is dyt boek van eyneme vorsten vnde syneme houe. Ok is yd van deme state der ghemenen sympelen vnde is ok van den logeneren vnde bedregers, de myt loßheyt mannygen schenden, so hyr na wert ghesecht van deme sneydygen lystygen vosse, de mannygen schendede vnde to plasse brachte vnde denne noch myt syner loggen vnde valscheit by macht bleff.

¶ Desseme heren vnde konnynge vnde synen bysytteren vnde etliken van der menheyt werden ok sunderliken etlike bynamen efte tonamen gheuen in desseme boke vmme der ryme wyllen vnde vmme dat des to nöchliker sy deme leser vnde tohorer. Vnde den konnynck, den lauwen, nomet he Nobel, de negesten hertogen efte vorsten by deme konnynge, alze den baren, nomet he Brune, den wulff heth he Ysegrym, de wulffynnen heth he vrouwe Ghyremod, den voß alze eynen banreheren heth he Reyneke, ok Reynart, de vossynnen heth he vrow Armelyne. Twey yunge vosse synt hir ok, de he nomet, den eynen Reynardyn, den anderen Rossel. Den greuynck heth he Grymbart, de wylde katte alze den kater nomet he Hyntzen, de apen heth he Marten, de apynnen heth he vrow Rukenauwe, den tzegenbock Hermen, de tzegen Metke, den rambock Bellyn, den hazen Lampe, den ezel Boldewyn, den groten hunt nomet he Ryn, den klenen Wackerloß, den beuer Bokert.

¶ Alsus seth desse meyster nicht allene den lauwen eynen konnynck ouer de deren, men ok ouer de vögele mede, den ok etliken tonamen efte bynamen werden anghesath lyk den deren in desseme boke. Alzo nomet he den hanen hane Hennynck, ok Kreyant, de hennen Krassevoet, den kron Lütken, den adebar Bartolt, den vntruwen rauen Pluckebüdel, de kreyen efte karoek Merkenauwe, de kreyinnen Scharpenebbe, de goes Alheyt, de and Tybbeke, den hegger Marquart. Vnde sus na der suluen wyse nomet he etlyke meer, welkere worde men horen vnde lesen mach, men den syn der worde, wat de lerer mede menet, schalmen merken vnde beholden, dar lycht de wyßheyt in. Dit is de menynge des meysters, de dyt boek beghynt in solken worden, so hir na volget.

Book 1, Chapter 1
Book 1, Chapter 1

Book 1, Chapter 1



¶ Wo de lauwe, konnynck aller deren, leeth vthkreyeren vnde vasten vrede vthropen vnde leet beden allen deren, to synem houe tho komen. Dat erste capittel.

ID gheschach vp eynen pynxstedach,
Datmen de wolde vnde velde sach
Grone staen myt loff vnde gras,
Vnde mannich fogel vrolich was
5 Myt sange in haghen vnde vp bomen;
De krüde sproten vnde de blomen,
De wol röken hir vnde dar;
De dach was schone, dat weder klar.

¶ Nobel, de konnynck van allen deren,
10 Held hoff vnde leet den vthkreyeren
Syn lant dorch ouer al.
Dar quemen vele heren myt grotem schal,
Ok quemen to houe vele stolter ghesellen,
De men nicht alle konde tellen:
15 Lütke de kron vnde Marquart de hegger;
Ja, desse weren dar alder degger
(Wente de konnynck myt synen heren
Mende to holden hoff myt eren,
Myt vrouden vnde myt grotem loue
20 Vnde hadde vorbodet dar to houe
Alle de dere groet vnde kleyne)
Sunder Reynken den vos alleyne;
He hadde in den hoff so vele myßdan,
Dat he dar nicht endorste komen noch gan.

25 ¶ De quad deyt, de schuwet gern dat lycht;
Alzo dede ok Reynke, de bözewycht:
He schuwede sere des konnynges hoff,
Dar in he hadde seer krancken loff.

¶ Do de hoff alsus anghynck,
30 En was dar neen, an alleyne de greuynck,
He hadde to klagen ouer Reynken den voß,
Den men held seer valsch vnde loß.

Book 1, Chapter 2
Book 1, Chapter 2

Book 1, Chapter 2



¶ Wo Reynke de vos van deme wulue vnde velen anderen deren wert vorklaget vor deme konnynck. Dat ander capittel.

YSegrym de wulff beghunde de klage;
Sine vrunde, sin slechte, syne negesten mage
35 De gingen al vor den konninck stan.
Isegrym de wulff sprack ersten an
Vnde sede: „hochgheboren konninck, gnedyge here,
Dorch yuwe eddelicheyt vnde dorch yuwe ere,
Beyde dorch recht vnde dorch gnaden
40 Entfermet yw des groten schaden,
Den my Reynke de vos heft ghedaen,
Dar ik vaken van hebbe entfaen
Grote schande vnde swar vorlees.
Vor alle sake entfermet yw des,
45 Dat he myn gude wyff heft ghehönet
Vnde myner kynder ok nicht gheschonet;
He bemeech vnde beseychede se, dar se legen,
Dat der dre ny sodder ensegen
Vnde worden dar aff al starblynt.
50 Nochtan hönde he my noch synt;
Wente yd was eyns so vern ghekomen,
Dat eyn dach wart vpghenomen,
Men scholde desse sake rychten efte scheden.
Do both syk Reynke to den eden.
55 Do ik den eyd wolde hebben to lesten,
Entquam vnde entfor he vns in syne vesten.
Here, dat weten noch yuwe besten man,
De hir nu synt vnde by my stan.
Here, ik en konde nicht in eyner weken
60 Alle dat quade vor yw vthspreken,
Dat Reynke, de loze valsche kumpan,
My tho leyde heft ghedaen.
Ja, were al dat laken pergement,
Dat dar wert ghemaket tho Gent,
65 Men scholdet dar nicht in konen schryuen.
Dat lathe ik nochtans achter blyuen;
Men de laster mynes wyues, de gheyt my na,
Blyft nicht vnghewroken, wo yd gha."

¶ Alse Ysegrym syne klage sus hadde gedan,
70 Do quam dar eyn kleyn hundeken ghan
Vnde was gheheten Wackerloß.
De klagede deme konninck vp frantzöß,
Dat he so arm was eer,
Dat he alles gudes nicht hadde meer,
75 Dan alleyne eyne kleyne worst
In eynem wynter vp eyner horst,
Vnde em Reynke de sulue nam.

¶ Hyntze de kater do ock dar quam.
Al tornich he vor den konninck ghynck
80 Vnde sprack: „gnedyghe here, her konnynck,
Vp dat gy Reynken syn vnholt,
So en is hir nemant, yunck noch olt,
He vruchtet Reynken meer dan yw.
Dat Wackerloß hir klaget nu,
85 Des is vele yar, des syd berycht;
De worst was myn, (wol klage ik des nicht)
Wente ick was eyns in myner yacht
Vnde quam in eyne molen by nacht,
Eynen slapenden molenman vant ik dar,
90 Dem nam ick de worst, dat is war.
Hadde Wackerloß ychteswes an der,
Dat quam al van mynen lysten her."

¶ Do sprack panther alzo vort,
Do desse klaghe was ghehort:
95 "Hyntze, latet de klage blyuen,
Gy konen dar nicht vele mede bedryuen. -
In Reynken is altes nene ere,
He is eyn deff vnde eyn mordenere.
Dat dor ick seggen by mynen eren,
100 Ja, dat wetten wol al desse heren.
He rouet, he stelet alze eyn deff,
He en heft ock nemande alzo leff,
Noch suluen den konnynck, dede is vnse here,
He wolde, dat he gud vnde ere
105 Vorlorre, mochte he dar an ghewynnen
Eyn veth morsel van eyner hennen.
Dat ick yw dyt bewysen mach:
He dede noch gysteren, den suluen dach,
Eyn de grotsten ouerdaet
110 An Lampen, deme hazen, de hir staed,
De node yennych deer so dede;
Wente he em bynnen des konnynges vrede
Vnde bynnen des konnynges gud gheleyde
Louede em to leren synen crede;
115 He louede en to maken to eynem cappelan
Vnde leten vor syk sytten ghan.
Se beghunden beyde den credo to syngen,
Men Reynke brukede van synen olden dyngen
Vnde helt Lampen vaste twysschen synen been
120 Vnde begunde em dar eyn vel to theen.
Ik quam van vnschicht den suluen ghank
Vnde horde dar erer beyder sanck.
De leccie, de erst was beghunt,
Dar swegen se van tor suluen stunt.
125 Do ik dar hen quam gheghan,
Dar vant ik mester Reynken stan,
Vnde brukede van synem olden spele:
He hadde Lampen by der kele.
Ja, ghewysse hadde he em dat lyf ghenomen,
130 Were ick em nicht to hulpe komen
Do suluest to den suluen stunden.
Hir moghe gy noch seen de versche wunden
An Lampen, dem seer vromen man,
De doch nemande quad don en kan.
135 Ik segge yw, her konnynck vnde al gy heren,
Wylle gy dyt nicht wreken vnde keren,
Dat gy des konninges vrede, gheleyde vnde breue
Laten sus breken van sodanem deue,
Id wert deme konnynck noch vaken vorwetten
140 Van velen, de yd nicht drade vorgetten,
Ok des konnynges kyndern ouer mannich yar."

¶ Do sprack Ysegrim: „yd is seker war,
Reynke doch nummer neen gud doet;
Were he doet, dat were sere guet
145 Vor vns allen, de gern in vreden leuen.
Men wert em dyt nu vorgheuen,
He wert in kort noch etlyke schöuen,
De em des nu nicht to en louen."

Book 1, Chapter 3
Book 1, Chapter 3

Book 1, Chapter 3



¶ Wo Grymbart de greuynck Reynken vorantwordet vor deme konnynge vnde wo he den wulff wedder wroghet vmme etlyk quad. Dat III. capittel

DE greuinck was Reynken broders sone;
150 De sprack do vnde was seer kone,
He vorantworde in deme houe den voß,
De doch was valsch vnde loß.
He sprack to deme wulue do alzo vort:
„Her Ysegrym, yd is eyn oltsproken wort:
155 „Des vyendes munt schaffet selden vrom";
So do gy ock vp Reynken, mynen om.
Were he so wol alze gy hir to houe
Vnde stunde he alzo in des konnynges loue,
Her Ysegrym, so alze gy doet,
160 Id scholde yw nicht duncken gud,
Dat gy en hir alsus vorspreken
Vnde de olden stucke hir vore reken.
Men dat quade, gy Reynken hebben ghedan,
Dat lathe gy al achter stan.
165 Id is noch etlyken heren wol kunt,
Wo gy myt Reynken makeden vorbunt
Vnde wolden wesen twey lyke ghesellen.
Dat mod ick dessen heren vortellen.
Wente Reynke, myn om, in wynters noet
170 Vmme Ysegryms wyllen vyl na was doet.
Wente yd gheschach, dat eyn quam ghevaren,
De hadde grote vyssche vp eyner karen.
Isegrym hadde gerne der vyssche ghehalet.
Men he hadde nicht, dar myt se worden betalet.
175 He brachte mynen om in de nod;
Vmme synen wyllen ghynck he lyggen vor dod
Recht in den wech vnde stunt euentür,
Merket, worden em ok de vyssche sur?
Do ghenne myt der kaer ghevaren quam
180 Vnde mynen om dar suluest vornam,
Hastygen toch he syn swerd vnde snel
Vnde mende myneme ome to rucken eyn vel;
Men he roghede syk nicht kleyn noch groet.
Do mende de, dat he were doet;
185 He leyden vp de kaer vnde dachten to vyllen.
Dyt wagede he al dorch Ysegryms wyllen.
Do he do vordan begunde to varen,
Werp Reynke etlyke vyssche van der karen.
Isegrym van verne na quam
190 Vnde desse vyssche al to syk nam.
Reynke spranck wedder van der karen,
Em en luste do nicht lenck to varen;
He hadde ok gherne der vyssche begherd,
Men Ysegrym hadde se al vorterd,
195 He hadde getten, dat he wolde barsten,
Vnde moste dar vmme ghan tom arsten.
Do Ysegrym der graden nicht en mochte,
Der suluen he em eyn weynich brochte.

¶ Ik segget by der truwe myn:
200 Reynke wuste eyns eyn geslachtet veth swyn,
Wor dat hangede an eyneme wyme;
Dyt sede he vp louen Ysegryme.
Dar ghyngen se hen vp beyder euentur,
Men Reynken wart dat swyn gantz sur:
205 He moste krupen tom venster in
Vnde werp dat nedder vp beyder ghewyn.
Dar weren ok hunde grot vnde starck,
Myt den hadde Reynke syn vulle werk,
Se ruckeden em to degen syn gude vel;
210 De wyle ath Ysegrym vp dat swyn al heel.
Myt groter nod he nauwe wech quam
Vnde gynck, dar he Ysegryme vornam.
He klagede syne nod vnde esschede syn deel.
„Ja", sprak Ysegrym, „eyn gud morsel
215 Hebbe ik dy vorwaret, holt vnde eth,
Begnage yd wol, yd is wol veth."
Dat morsel, dat he em do langede,
Was dat krumholt, dar dat swyn by hangede.
Reynke konde nicht spreken van smachte;
220 Merket, gy heren, wat he do dachte.
Ik segget yw, her konnynck, gnedyghe here,
Der ghelyck syn wol hundert stucke efte mere,
De Ysegrym by Reynken heft ghedan;
Dat lathe ik noch achter stan.
225 Kumpt Reynke to houe manckt desse ghesellen,
He wert yd suluen wol beth vortellen.

¶ Merket, here her konnynck, edele vorste,
Wan ick yd yummer seggen dorste,
So sprickt Ysegrym eyn gecklyk word,
230 Dat gy heren wol hebben ghehord.
He sprickt suluen vp syn egene wyff,
De he scholde bedecken myt sele vnde lyff
Vnde alzo beschutten de ere.
Id is wol seuen yar efte mere,
235 Eft Reynke er gaff eyn deel syner truwen,
Vrouwen Ghyremod, der schonen vruwen.
Dat schach in eyneme auentdantz,
Wente Ysegrym was do buten lantz.
Ik segge yd so, alze ik yd weyd:
240 Id gheschach in fruntlyker houescheyt
Vaken Reynke synen wyllen meer segge ik nicht.
Wattan? se klaget yo suluen nicht;
Se was des to hant scheer ghenesen
Wat worde scholen dar meer aff wesen?
245 Were Ysegrym vroed, he swege dar van.
Dyt sulue em doch klene ere bryngen kan."

¶ Grymbart sprack vort: „nu klaget de haze
Eyn mereken vnde eyne vysevaze.
Eft he syne leccie nicht wol en las,
250 Reynke, de syn mester was,
Moste he synen scholer nicht slan?
Dat were vnrecht vnde ouel ghedan,
Scholdemen de scholrekens nicht kastyen,
Vnde wennen se van eren tüsscheryen,
255 Nummer mer lereden se to degen.

¶ Nu klaget ok Wackerloß, he hadde gekregen
In eyneme wynter eyne worst,
De he vorloß vp eyner horst.
De klage were beter bleuen vorholen.
260 Ja, hore gy dat wol, se was ghestolen.
Male quesite, male perdite:
Myt rechte wert men quatliken quyte,
Dat men öuel heft ghewunnen.
We wyl Reynken des vorghunnen,
265 Dat he ghestolen dynck eme nam?
Eyn yslyk eddel van hoghem stam
Schal haten de deue vnde schal de vangen.
Ja, hadde he ok Wackerloß do ghehangen,
We scholde eme dat vorkeren?
270 Men he leed yd dem konnynck to eren,
De lyffsake alleyne heft in straff,
Al heft myn om weynich danckes dar aff.
Reyneke is eyn rechtferdich man,
De neen vnrecht lyden kan.
275 Wente sodder dat de konnynck synen vrede
Kundygen vnde vthropen dede,
En sochte he vp nemande neen beyach.
He eth men eyns vp ysliken dach,
He leuet alse eyn klusener
280 Vnde kastyet synen lycham seer;
Negest syneme lyue drecht he har,
He ath neen vlesch in eyneme yar,
Wat vlesch yd sy, wylt edder tam;
Dat sede, de gysteren van em quam.
285 Syn slot, dat dar heth Malepertus,
Heft he vorlaten vnde buwet eyne klus;
Bleck vnde mager is he van pynen,
Hunger, dorst vnde sware karynen
De lydet he nu vor syne sunde.
290 Wat schadet em, dat he in desser stunde
Hir is beklaget in synem affwesen?
Kumpt he to antworde, he mach noch ghenesen."

¶ Do desse worde sus weren ghesecht,
Quam hane Hennynck myt synem gheslecht
295 In des konnynges hoff ghevaren
Vnde brochten vp eyner dodenbaren
Eyne dode henne, de heeth Krassevoet,
De Reynke hadde ghebeten doet:
Hals vnde houet hadde he er affghebetten
300 Dyt moste nu de konnynck wetten.

Book 1, Chapter 4
Book 1, Chapter 4

Book 1, Chapter 4



¶ Wo de hane myt groter droffenysse kumpt vnde klaget vor dem konnynck ouer Reynken, bewysende syne myssedaet. Dat IIII. capittel.

DE hane quam vor den konnynck stan
Vnde sach ene seer drofflyk an.
He hadde by syk twey hanen groet,
De drouych weren vmme dessen dot.
305 De eyne was gheheten Kreyant,
De beste hane, den men vant
Twysschen Hollant vnde Franckryk.
De ander was em seer ghelik
Vnde heth Cantart, seer kone vnde vprycht;
310 Se drogen malk en bernende lycht.
Der hennen broder weren desse twee.
Se repen beyde wach vnde wee;
Vmme Krassevoet erer suster doet
Dreuen se ruwe vnde droffenysse groet
315 Noch weren twey ander, de drogen de boren;
Men mochte ere droffenysse vern horen.

¶ Hane Hennynck vor den konnynck ghynck
Vnde sprack: „gnedyghe here, her konnynck,
Horet myne word dorch gnaden
320 Vnde entfermet yw des groten schaden,
Den my Reynke heft ghedan
Vnde mynen kynderen, de hir stan.
Wente do de wynter vorghangen was
Vnde men sach loff, blomen vnde gras
325 Schone bloyen vnde stan grone,
Do was ick seer vrolych vnde kone
Vmme myn grote slechte ghemeyne,
Wente ick hadde yunger sonen teyne
Vnde schoner dochtere tweymal seuen,
330 (Och, den luste so wol to leuen!)
De al myn wyff, dat kloke hoen,
Vort brachte in eyneme sommer schon.
Se weren starck vnde wol tho vreden
Vnde gyngen vmme vödynge in eyner steden.
335 De was bemüret, der monnyke hoff,
Dar in ses hunde, starck vnde groff,
De bewarden myne kynder vnde hadden se leff.
Dyt hatede Reynke, de quade deff
Dat se so vaste weren dar bynnen,
340 Dat he der nene konde ghewynnen.
Wo vaken ghynck he vmme de müren by nachte
Vnde leyde vns laghe myt groter achte!
Wan dyt de hunde kreghen tho wetten,
So moste he yd vp syn lopent setten.
345 Se hadden en eyns twysschen kregen
Vnde ruckeden em syn vel tho degen;
Nauwe entquam he tor suluen tyd.
Do worde wy syner eyne wyle quyd.

¶ Vorder horet my, gnedyghe here!
350 Synt quam he eyns alse eyn klusenere,
Reynke, de sulue olde deeff,
Vnde brachte my do eynen breff,
Dar hangede yuwe seggel nedden an;
Dar vant ick in gheschreuen stan,
355 Dat gy lethen kundyghen vasten vrede
Allen deren vnde vogelen mede.
He sprak, he were klusener gheworden
Vnde wo he helde eynen harden orden,
Dat he syne sunde böten wolde
360 Vnde ick vor em nicht mer vruchten scholde
Vnde mochte ane hode vor em wol leuen.
He sprak ok: „ik hebbe my gantz begeuen,
Alle vlesch vorlouet myt eyn."
He leet my kappen vnde schepeler seen
365 Vnde eynen breff van synem pryer,
Vp dat ick were des to vryer.
He wysede my ok do suluest aldar
Vnder der kappen eyn kleed van har.
Do ghynck he wech vnde sprack to my:
370 „Gode, deme heren, bevele ik dy;
Ik gha, dar ik hebbe to doen,
Ik hebbe noch to lesen sext vnde noen,
Ok vesper dar to van dessem dage."
Al lesende ghynck he wech vnde leyde vns lage.
375 Do was ik vrolich vnde vnververt
Vnde ghynck to mynen kynderen wert.
Ik sede en de tydynge, (do wart en leue)
De my was vorkundyget vth yuwem breue,
Vnde Reynke were worden klusener;
380 Wy dorften vor em nicht vruchten mer.
Myt en allen ghynck ik do buten de mure,
Dar vns ouerquam kranck euentüre;
Wente Reynke hadde vns ghelacht syne lage
Vnde quam slykende vth eyner hage
385 Vnde heft vns de porten vnderghan
Vnde grep myner besten kynder eyn an;
Dat ath he vp vnde quam wedder vaken.
Sodder he se ersten begunde to smaken,
Konde vns wer yeger efte hunt
390 Vor em wachten to nener stunt.
He leyde vns alle tyd syne laghe
Beyde by nachte vnde ock by daghe
Vnde berouede my alzo myner kynder.
So vele is myn tal de mynder:
395 Twyntich vnde veer plach der to wesen,
De heft Reynke vpghelesen,
Dar van hebbe ik men vyue, nicht mere.
Dat latet yw entfermen, her konnynck, here!
Myne droffenysse klaghe ik to dessen stunden;
400 Noch gysteren wart em myt den hunden
Myn dochter affgheyaget, de he beth doet,
De ik hir brynge in myner noet.
Gy seen yd, wat he er heft ghedan;
Dat latet yw doch tho herten ghan!"

Book 1, Chapter 5
Book 1, Chapter 5

Book 1, Chapter 5



¶     Wo de konnynck ghynck tho rade myt synen vndersaten vnde wysen, wo vnde in wat wyse he richten mochte rechtferdygen de boßheyt des vosses, vnde wo de dode henne wart begrauen, dar de hanen stan alze de negesten vrunde, syck moyende myt ouertogen koggelen, so westwort de wyse is. Dat V. capittel.

405 DE konninck sprak: „her greuinck, komet her!
Hore gy wol, yuwe om, de klusener,
Wat karinen he vastet vnde wo he deit?
Leue ik eyn yar, yd wert eme leyt.
Wat scholen desser worde nu meer?
410 Hane Hennynck, nu horet heer!
Juwe dode dochter, dat gude hoen,
Der wyl wy der doden rechticheyt doen
Vnde laten er de vigilie syngen
Vnde se to der erden bryngen;
415 Dat schal scheen myt groten eren.
Denne wylle wy vns myt dessen heren
Vmme dessen mord wol bespreken,
Wo wy dat best mogen wreken."
Do gheboth he beyde yunck vnde olden,
420 Dat se vigilie syngen scholden.
Do des konnynges both was gheghan
Vnde domen beghunde to heuen an
Dat „placebo domino"
Vnde de versche, de dar horen tho, -
425 Ik sede yd wol, men yd were to lanck,
We dat dar de leccien sanck
Vnde de responsen, so syk dat behord.
Dar vmme korte ick desse word:
Se wart do int graff gheleyt,
430 Eyn schon marmelsteyn wart dar bereyt,
Ghepollieret so klar, alze eyn glas,
De veerkant, groet vnde dycke was,
Myt groten boekstauen dar vp ghehauwen,
Datmen klarlyken mochte schauwen,
435 We dar vnder lach begrauen.
Alsus sprack de schrift der boekstauen:

¶ „Krassevoet, hanen Henninks dochter, de beste,
De vele eyer leyde in de neste,
De wol myt ören voeten konde schrauen
440 De lycht vnder desseme steyn begrauen.
De valsche Reynke was, de se vorbeeth;
Se wyl, dat al de werlt dyt weed.
Dyt dede he ane recht, myt valscher laghe,
Vp datmen se des to meer beklaghe."

445 ¶ Alsus nam de schrift eynen ende.
De konnynck leet beden al, de he kende,
De kloeksten van rade, syk wol to bespreken,
Wo he desse vndaet best mochte wreken
Vp Reynken, de nicht en was van den besten.
450 Do reden de heren eme to lesten,
(Wente se Reynken seer lystich kenden)
Hir vmme scholdemen eme boden senden,
Dat he wer dorch schaden edder dorch vromen
Nicht enlethe, he scholde komen
455 To des konnynges houe tom herendage,
Vnde dat Brun de bare desse bodeschop drage.

Book 1, Chapter 6
Book 1, Chapter 6

Book 1, Chapter 6



¶ Wo Brun de bare myt eyneme breue wart ghesant to Reynken vnde wo he ene vant vnde ansprack. Dat VI. ghesette

DE konnynck sprack to Brune, dem beer:
„Brune, ik segge yw alze yuwe heer,
Dat gi mit vlit desse bodeschop döt.
460 Men seet, dat gy syd wyß vnde vroet;
Wente Reynke is seer valsch vnde quad,
He wed so mannygen lozen rad;
He wert yw smeken vnde vore leghen,
Ja, kan he, he wert yw wysse bedreghen."

465 ¶ „Wanne neyn", sprack Brun, „swyget der rede!
Ik segget by myneme swaren eede:
So gheue my god vngheval,
Wo my Reynke ycht hönen schal.
Ik wolde em dat so wedder inwryuen,
470 He scholde vor my nicht wetten to blyuen."
Alsus makede syk Brun vp de vart,
Stolt van mode, tho bergewert;
Dorch eyne wosteny, groet vnde lanck,
Dar dorch makede he synen ghanck.
475 Do quam he, dar twey berghe laghen;
Dar plach yo Reynke, syn om, to yagen
Vnde hadde den vordach dar ghewest.
So quam he vor Malepertus tho lest;
Wente Reynke hadde mannich schon huß,
480 Men dat castel to Malepertuß
Was de beste van synen borgen;
Dar lach he, alze he was in sorgen.

¶ Do Brun vor dat slot was ghekomen
Vnde de porten ghesloten vornomen,
485 Dar Reynke vth plach to ghan,
Do ghynck he vor de porten stan
Vnde dachte, wat he wolde begynnen.
He reep lude: „Reynke oem, synt gy dar bynnen?
Ik byn Brun, des konnynges bode;
490 He heft ghesworen by syneme gode
Kome gy nicht to hove, to deme ghedynge,
Vnde ik yw nicht myt my enbrynge,
Dat gy dar recht nemen vnde gheuen,
Dat wert yw kosten yuwe leuen;
495 Kome gy nicht, gy stan buten gnade,
Iw is ghedrauwet myt galgen vnde rade.
Dar vmme ghaet myt my, dat rade ik int best."
Reynke horde wol desse worde erst vnde lest;
He lach dar bynnen vnde lurde
500 Vnde dachte: „wan my dyt euentürde,
Dat ik deme baren betalde desse word,
De he so homodygen sprickt vord!
Hir vth wyl ick dencken dat beste."
Dar myt ghynck he deper in syne veste;
505 Wente Malepertus was der wynkel vul,
Hir eyn ghath vnde gyndert eyn hol,
Hadde mannyghe krumme, enge vnde lanck,
Vnde hadde ock mannygen seltzen vthghanck,
De he todede vnde tosloet,
510 Alze he vornam, dat he des hadde noet;
Wan he dar yennygen roeff in brochte
Edder wan he wuste, datmen ene sochte
Vmme syne valschen myssedaet,
So vant he dar den nauwesten rad.
515 Mannich deer in sympelheyt ok dar in leep,
Dat he dar in vorretlyken greep.

Book 1, Chapter 7
Book 1, Chapter 7

Book 1, Chapter 7


   .
¶ Wo Reynke vorsychtygen syk bedachte vnde dar na vthghynck vnde Brunen myt vruntliken worden wylkome heth. Dat VII. capittel

DO Reynke sus des baren worde
Wol vornam vnde ok horde,
He louede nicht gruntlik den worden stolt,
520 Em was lede vor eyn achterholt.
Do he dat enckede hadde vornomen,
Dat Brun alleyne was ghekomen,
Des to myn he do vorschrack;
He ghynck vth tho em vnde sprack:
525 „Oem Brun, wylkome mothe gy wesen!
Ik hebbe recht nu de vesper ghelesen,
Dar vmme konde ik nicht eer komen;
Ick hope, yd schal my syn to vromen,
Dat gy tho my ghekomen syd.
530 Syd wylkomen, oem Brune, tho aller tyd.
Deme enwed ik des yo nenen danck,
De dat schaffede, dat gy dessen ganck
Scholden ouerghan, dede is seer swar:
Gy sweten, dat yw nath is dat haer.
535 En vant vnse here, de konnynck, nu
Nenen anderen boden to senden dan yw?
Wente gy synt de eddelste vnde grotste van loue,
De nu is in des konnynges houe.
Id wert my syn sunderlyk to vromen,
540 Dat gy syd her to my ghekomen:
Juwe vrode rad wert my helpen sere
By deme konnynge, dede is vnse here.
Al hadde gy dessen wech nicht anghenomen,
Ik were doch morgen to houe komen.
545 Doch duncket my sere in myneme waen,
Ik schal nu nicht wol konen ghaen:
Ik hebbe my gheten alto sath,
Id was nye spyse, de ik ath;
Dat gantze lyff deyt my wee dar van."

550 ¶ Do sprak Brun: „Reynke oem, wat ete gy dan?"
Do sprak Reynke: „leue oem, wat hulpe yw dat,
Wan ik yw sede, wat ik ath?
Id was rynge spyse, dar ik nu by leue;
Eyn arm man en is yo neen greue.
555 Wan wy id nicht konen beteren myt vnsen wyuen,
So mote wy eten versche honnichschyuen.
Sodane kost ath ik dorch de noed,
Dar van is my de buek so groet;
Ik moet se eten an mynen danck,
560 Dar van byn ik wol half kranck;
Wan ik dat yummer beteren kan,
Wolde ik vmme honnich node vpstan."
Do sprak Brun alzo vort:
„Wanne wanne, wat hebbe ik nu ghehort!
565 Holde gy honnich so seer vnwerd,
Dat doch mannich myt vlite begerd?
Honnich is eyn so söthen spyse,
De ik vor alle gherychte pryse.
Reynke, helpet my dar by to komen,
570 Ik wyl wedder schaffen yuwen vromen."

¶ Reynke sprak: „Brun oem, gy holden yuwen spot."
Brun sprak: „neyn, so helpe my god!
Scholde ik spotten, dat do ik node."
Do sprak wedder Reynke, de rode:
575 „Is dat yuwe ernst, dat latet my wetten,
Moghe gy dat honnich so gherne eten?
Eyn bur wonet hir, de heth Rustevyle,
Dat is men eyne halue myle;
By em is so vele honnyges, vorstat my recht,
580 Gy segens ny meer myt al yuwem slecht."

¶ Brunen deme stack seer dat smer,
Na honnige stunt al syn begher.
He sprak: „latet my komen dar by,
Ik dencke des wedder, louet des my.
585 Wan ik my honniges sath mochte eten,
So mostemen my des vele tometen."

¶ Reynke sprak: „gha wy hen vp de vart!
Honniges schal nicht werden ghespart.
Al kan ik recht nu nicht wol ghaen,
590 Recht truwe mod yummer schinen vor an,
De ik myt gunst to yw drage.
Wente ik weed nenen manckt al mynen mage,
Den ik alsus wolde menen;
Wente gy my seer wol wedder konen denen
595 Jegen myne vyende vnde yegen ere klage
In des konnynges hoff tom herendage.
Ik make yw noch tauent honniges sath,
Dar to van deme besten, merket dat,
So vele, alse gy des yummer mogen dregen."
600 Men Reynke mende van groten slegen.
Reynke loech seer vnde swynde;
Brun volgede em na alse eyn blynde.
Reynke dachte: „wylt my ghelyngen,
Ik wil di to degen vppet honnichmarket bringen."
605 Se quemen to hant by Rustevyls thun.
Do vraude syk seer de bare Brun,
Men des he syk vroude, dar wart nicht van.
So gheyt yd noch mannygem vnvroden man.

Book 1, Chapter 8
Book 1, Chapter 8

Book 1, Chapter 8



¶ Wo Reynke myt Brunen, deme baren, ghynck vnde en leydede, dar he honnich eten scholde, dat em ouel bequam. Wo en Reynke bedroch vnde leet en stan beklemmet in dem bome eft blocke myt deme houede vnde beyden voeten. Dat VIII. capittel

DO de auent was ghekomen
610 Vnde Reynke dat hadde vornommen,
Dat Rustevyl, de vorghesechte bur,
To bedde was in synem schur
Rustevyl was van groteme loue
Eyn tymmerman vnde hadde in synem houe
615 Lyggende eyne eke, de he wolde klouen,
Vnde hadde dar in gheslagen bouen
Twey grote kyle, de weren seer glat;
Reynke de voß merkede dat.
Dat sulue holt was an eyner syd
620 Vpgheklouet eyner elen wyd.
He sprack: „horet my, Brun oem!
Recht hir in dessem suluen boem
Is honnyges meer, wan gy löuet;
Steket dar in wol deepe yuwe höuet.
625 Nemet nicht to vele, dat is myn rad,
Iw mochte dar anders aff komen quad
In yuweme lyue, syd des bericht."

¶ Brun sprack: „Reynke, sorget nicht!
Mene gy, dat ick sy vnvrod?
630 Mathe is tho allen dyngen gud."
Alsus leet syck de bare bedoren
Vnde stack dat höuet in ouer de oren
Vnde ock de vordersten voete mede.
Reynke do groet arbeyt dede:
635 He brack vth de kyle myt der hast.
Dar lach de bare ghevangen vast
Myt houet vnde voeten in der eken;
Em halp wer schelden edder smeken.
He plach to wesen kone vnde starck,
640 Men hir hadde he syn vulle werck.

¶ Sus brachte de neue synen oem
Myt loßheyt ghevangen in den boem.
He beghunde tho hulen vnde to braschen,
Myt den echtersten voeten to kraschen
645 Vnde makede alzo groten lud,
Dat Rustevyl myt der hast quam vth;
He dachte, wat dar wesen mochte.
Ja, eyn scharp byl he myt syk brochte
Vp euentur, eft des were noed.
650 Brun lach do in anxste groed:
De kloue, dar he in lach, ene kneep,
He brack syk vnde toch, dat he peep.
Men dat was pyn vmme nicht ghedaen,
He vormode syck nummer van dar to ghan.
655 Dat meende ok Reynke vnde sach Rustevyle
Van verne komen myt deme byle.
He reep tho Brune: „wo steyt yd nu?
Eteth nicht to vele, dat rade ik yw,
Des honniges; segget my, ysset ock gud?
660 Ik see, dat Rustevyle kumpt hir vth;
Vyllichte wyl he yw bedencken
Vnde wyl yw vp de maltyd schencken."
Dar mede ghynck Reynke wedder na huß,
Na syneme slote to Malepertuß.

Book 1, Chapter 9
Book 1, Chapter 9

Book 1, Chapter 9

    Dat IX. capittel

665 DO quam Rustevyle altohant;
Den baren he sus ghevangen vant.
He leep hastygen myt eyneme lope,
Dar he de bure wuste to hope,
Dar se helden gestery.
670 He sprack: „komet hastygen myt my!
In myneme houe is eyn bare
Ghevangen, dat segge ick yw vorware."
Se volgheden em alle vnde lepen sere;
Islyk nam myt syk syne were,
675 Wat he erst krech vth synem werke:
De eyne eyne forke, de ander eyne harke,
De drydde eyn speet, de verde eyne rake,
De vyfte eynen groten tunenstake;
De kerkhere vnde de koster beyde,
680 De quemen dar ok myt ereme gherede.
De papemeyersche, de heeth vrow Yutte,
(Dat was de, de de besten grutte
Konde bereyden vnde kocken),
De quam ghelopen myt ereme wocken,
685 Dar se des dages hadde by gheseten,
Den armen Brune mede to meten.
Do Brun horde dat rochte so groet,
Dar he lach vp synen doet,
He toch myt pynen dat höuet vth,
690 Men dar bynnen bleff bekleuen de hud
By beyden oren vmme dat höuet heer.
Ik mene, men sach nü letlyker deer.
Dat bloet em ouer de oren ran;
Al brochte he dat höuet vth, nochtan
695 Bleuen beyde voete dar in al vast,
Doch ruckede he se vth myt der hast
Al rasende, eft he were van den synnen;
Men nochtan bleuen de klawen dar bynnen.
Dar to dat fel van beyden voeten.
700 Dat honnich was nicht van deme soeten,
Dar em Reynke, syn oem, van sede.
Eyne quade reyse Brun do dede;
Ja, yd was em eyne sorchlyke vard:
Dat bloet leep vaste ouer synen bard,
705 De voethe deden em wee so seer,
He konde nicht ghan wer na edder ver.

¶ Rustevyl quam vnde beghunde to slan:
Se ghyngen en altomalen an,
Al de myt em quemen heer;
710 Brunen tho slande was al er begher.
De pape hadde eynen langen staff,
Wo manygen slach he eme gaff!
He konde nergen ghan efte krupen.
Se quemen vp en in eyneme hupen,
715 Eyn deel myt speten, eyn deel myt bylen;
De smyt brachte beyde hamer vnde vylen,
Etlyke hadden schuffele, etlyke spaden,
Se slogen en ane alle gnaden;
Alle geuen se em mannygen slach,
720 Dat he syk bedede, dar he lach.
Al slogen se; ya, dar en was neen so klene:
Slobbe myt deme krummen bene
Vnde Ludolff myt der breden nese,
Alder wredest weren eme dese.
725 He sloch myt syner holten slyngeren,
Gerolt myt den krummen vyngeren
Vnde syn swager Kuckelrey,
Alder meyst slogen desse twey;
Abel Quack vnde dar to vrouw Yutte,
730 Vnde Talke Lorden Quacks (de sloch myt der butte)
Nicht desse alleyne, men al de wyue,
De stunden al na Brunen lyue;
He moste nemen al watmen eme brochte.
Kuckelrey makede dat meyste gherochte,
735 Wente he was de eddelste van gheborthen:
Vrow Wyllyghetrud vor der kaffporthen,
De was syn moder, dat wuste yderman,
We auer syn vader was, dar wustmen nicht van,
Doch seden de bur vnder malckander,
740 Id were de stoppelmeter, de swarte Sander,
Eyn stolt man, dar he was alleyn.
Brun moste ok van mannygem steyn
Den worp entfangen vp syn lyff:
Se worpen na em, beyde mans vnde wyff.
745 Int leste Rustevyls broder her spranck,
De hadde eynen knuppel, dycke vnde lanck,
Vnde gaff em int höuet eynen slach,
Dat he wer horde edder sach.
Van deme slage entspranck he myt syneme lyff;
750 Al rasende quam he manckt de wyff
Vnde vel manckt se also seer,
Dat der vyue quemen int reuer,
Dat dar by was vnde ok seer deep.
Hastygen do de pape reep
755 Vnde was scheer half vortzaget:
„Seet, gyndert vlüd vruw Yutte, myn maget,
Beyde myt peltze vnde myt rocke!
Seet, hir lycht ock noch er wocke!
Helpet er alto malen nu;
760 Twey tunne beers, de gheue ik yw,
Dar to afflat vnde gnade groet."
Sus leten se Brunen lyggen vor doet
Vnde lepen hastygen hen manckt de wyue
Vnde hulpen en vth deme water, al vyue.
765 De wyle se hir myt weren vorworn,
Krop Brun int water van grotem torn
Vnde beghunde van grotem we to brummen.
He mende nicht, dat he konde swummen;
Syn andacht was vnde beghunde to dencken,
770 Dat he syk suluen wolde vordrencken,
Vp dat en nicht meer slogen de bure.
Do wedder voer em noch dyt euenture:
He konde noch swommen vnde swam to degen.
Ja, do dyt de bure alle segen,
775 Myt grotem gherochte vnde myt gremen
Spreken se: „wanne, wy mogen vns wol schemen! "
Se hadden dar vmme grote vndult
Vnde spreken: „dyt is desser wyue schult;
In vntyd quemen se hir to mate,
780 Seet, he swommet wech syne strate!"
Se segen den block vnde worden des enwar,
Dat dar noch in sath beyde hud vnde har
Van voeten vnde oren; dat was en leeff.
Se repen. „kum wedder, orloze deeff!
785 Hir synt dyne oren vnde hantschen to pande!"
Sus volgede em to deme schaden schande,
Doch was he vro, dat he entghynck.
He vlökede deme bome, de ene vynck,
Dar he van vöten vnde oren wes leeth,
790 He vlökede Reynken, de ene vorreeth.
Dyt was dat ghebeth, dat he do laß,
De wyle he in deme water waß.
De strom leep snelle vnde vast;
Den dreff he nedder myt der hast
795 Vnde quam in eyner korten wyle
Vyl na bykant eyne myle.
He krop to lande by dat sulfste reuer;
Nywerlde sach yemant bedroueder deer.
He meende synen geyst dar vp to geuen
800 Vnde troste do nicht lenger to leuen.
He sprack: „o Reynke, du valsche creatur!"
Ok dachte he vp de quaden bur,
Dat se en sus hadden slagen tor stupen,
Vnde dat Reynke en heeth so deep in krupen.

Book 1, Chapter 10
Book 1, Chapter 10

Book 1, Chapter 10

    Dat X. capittel

805 DO Reynke vos seer wol bedacht
Synen om alsus hadde ghebracht
Vppet honnichmarket mit quader liste,
He leep, dar he welke honre wyste;
Der nam he eyn vnde leep ok seer
810 Al nedderwert by deme suluen reuer.
He dede syne maeltyd myt deme sulften hoen
Vnde ghynck vort, dar he des hadde to don,
Na deme reuer vnde dranck ok tho.
He sprack yo vaken: „nu byn ik vro,
815 Dat ik den baren hebbe alsus
Ghebracht to des Rustevylen hus.
Ik wed, dat desse Rustevyle
Heft ok vele der scharpen byle.
Brun was eyn der vyende myn,
820 Nu hebbe ik em dat ghedreuen in.
Ik helt en, dat is war, vor mynen oem,
Men nu lycht he doet in deme boem.
Des byn ik vro in alle mynen dagen;
He wert yo nicht mer ouer my klagen."

825 ¶ De wyle he sus ghynck, de loze wycht,
Quam he, dar Brun lach, van vnschycht,
Do he en sach lyggen alzo,
He wart wedder seer vnvro
Dar vmme, Brun noch leuendich was,
830 Vnde sprack: „o Rustevyl, du slymme dwas,
Du arme slumpe groue wycht,
Machstu solke spyse nicht,
Gud van smake vnde ok wol veth,
De mannich gud man doch gerne eth,
835 Vnde was dy so wol ghekomen tor hant?
Doch duncket my, he heft dy laten eyn pant."
Sus sprack Reynke, do he sach,
Dat Brun sus drouich vnde blodich lach.
He wart des vro vtermaten seer
840 Vnde sprack: „Brun om, wo queme gy hir her?
Hebbe gy by Rustevyle wes vorgetten?
Ik wylt em gherne laten wetten,
Dat gy hir syd, vnvorholen.
Ik gysse, gy hebben em syn honnich ghestolen;
845 Edder is em dat ock betalet?
We heft yw sus rod vormalet?
Dyt is yw eyne leetlyke sake;
Was dat honnich ock van gudeme smake?
Ik weed des noch meer tome suluen kope.
850 Leue oem, segget yd my, eer ik lope,
In wat orden hebbe gy yw ghelouet,
Dat gy dregen vp yuweme houet
Eyn rod bereyt? efte sy gy abbet?
He heft yw seker na den oren ghesnabbet,
855 De yw de platten heft gheschoren.
Gy hebben seker yuwen top vorloren,
Dar tho dat fel van yuwen wangen;
Ok hebbe gy yuwe hantschen laten hangen."

¶ Do Brun al desse speyen worde
860 To syneme schaden van Reynken horde,
Nicht konde he van pynen spreken;
Ock enkonde he dat do nicht wreken.
Vp dat he der worde nicht horde meer,
Krop he wedder in dat reuer.
865 He dreff al myt deme strome nedder.
Sus quam he tor anderen syden wedder
Vnde lach dar kranck vnde seer vnvro
Vnde sprack do to syk suluen alzo:
„Al slogemen my doet, ik kan nicht ghan;
870 Doch moet ik de reyse bestan
Al hen na des konnynges hoff,
Wodoch ik byn gheschendet groff
Van Reynken, dem seer quaden ketyff,
Wente ik nauwe beholden hebbe dat lyff.
875 Dat sulue is em dar to noch leeth,
Desseme quaden deue, de my vorreth."
He ruckede, he krop myt groter plaghe
Vnde quam to houe in deme verden daghe.

Book 1, Chapter 11
Book 1, Chapter 11

Book 1, Chapter 11



¶ Wo Brun de bare wedder vmme quam to houe seer öuel ghehandelt, klagende ouer Reynken. Dat XI. capittel

DO de konnynck dat vornam,
880 Dat Brun sus to houe quam:
„Is dyt nicht Brun?" sprack he do,
„Here god gnade, wo kumpt he so?"
Brun vort to deme konnynge sprack:
„Here, ik klage yw dyt vnghemack.
885 Ik byn ghevaren, so gy hir seed,
Wente Reynke my schentlyken vorreeth."

¶ De konnynck sprack myt snelleme rade:
„Dyt horet my to wreken ane gnade.
Dorste Reynke schenden alsolk eynen heren
890 Alze Brun is, ya, by mynen eren,
Dar to swere ik by myner krone,
Dat Reynken dyt schal werden to lone,
Al dat Brun to rechte begherd.
So mothe ik nummer dragen swerd,
895 Wo ik dyt sus nicht enholde."
Do gheboet he beyde yunck vnde olde,
De in den rad des konnynges horden,
Syk to bespreken myt korten worden,
Wo men mochte wreken desse ouerdaet.
900 Do droch ouer eyn de sulueste rad,
Eft dyt de konnynck sus hebben wolde,
Datmen anderwerf dagen scholde.
    Vnde dat Reynke queme dar
Vnde synes rechtes neme war
905 Van aller tosprake vnde klaghe,
Vnde dat Hyntze desse bodeschop drage
To Reynken, wente he was vrod.
Desse rad duchte deme konnynck gud.

Book 1, Chapter 12
Book 1, Chapter 12

Book 1, Chapter 12



¶ Wo Hyntze de kater wart ghesant van deme konnynge to Reynken, en anderwerf esschen to daghe vnde en myt syck to bryngen, vnde wo he voer. Dat XII. capittel

ALse de konnynck myt synen ghenoten
910 Dessen rad so hadde ghesloten,
Dat Hyntze de reyse scholde wagen
Vnde to Reynken de bodeschop dragen,
He sprack to Hyntzen: „merket dyt recht,
Wat desse heren hebben ghesecht.
915 Ghaet vnde segget Reynken alzo,
Desse heren beden eme to:
Schalmen em daghen dryddewerff,
Dat schal em syn eyn ewych vorderff,
Em vnde ok al syneme slechte.
920 Wyl he, he mach dyt merken rechte.
Al deyt he anderen deren quad,
Jodoch horet he gherne yuwen rad. "

¶ Hyntze sprack: „yd sy schade efte vrome,
Wat schal ik doen, alze ik dar kome?
925 Vmme mynen wyllen men [en] doet efte laet.
Sendet eynen anderen, dat is myn rad,
Wente ik byn van personen kleyn.
Brun, de doch groet is gheseen,
De konde Reynken nicht vorwynnen;
930 In welker wyß schal ik des beghynnen?"

¶ De konnynck sprack: „dar lycht nicht an.
Men vyndet mannygen kleynen man,
Dar in is wyßheyt vnde lyst,
De mannygem groten vromde ist.
935 Al synt gy van personen nicht groet,
Gy synt doch wol gheleret, wyß vnde vrod."

¶ Hyntze sprack: „yuwe wylle de schee!
Isset, dat ik eyn teken see,
Is dat to der rechteren hant,
940 So wert myn reyse wol bewant."
Do he eynen wech van dannen quam
Vnde to hant sunte Mertens fogel vornam,
He reep: „gud heyl, eddel vogel!
Kere hir her dynen flogel
945 Vnde vlech to myner rechten syde!"
De vogel vloch vnde gaff syne lyde
Vp eynen boem, den he dar vant,
Vnde vloch Hyntzen to der lochteren hant.
Hir wart he seer bedrouet van,
950 He meende, syn ghelucke lege dar an.
Doch dede he, alze mannich doet,
Vnde makede syk suluen beteren moet
Vnde reysede hen to Malepertuß
Vnde vant Reynken vor syneme huß.
955 Sus sprack he to em myt vryeme mod:
„God, dede is ryke vnde gud,
De mothe yw guden auent gheuen.
De konnynck drauwet yw an yuwe leuen,
Kome gy nicht to houe myt my.
960 Ok heeth he my seggen hir by,
En kome gy nu nicht to rechte,
He wyl yd wreken in alle yuwen slechte."

¶ Reynke sprack: „syd my wylkomen!
God gheue yw ghelucke vnde vromen,
965 Hyntze neue, des gan ik yw wol."
Reynke, dede is der loßheyt vul,
Meende dyt nicht vth hertens grunt,
Men he dachte eynen nyen vunt,
Wo he Hyntzen ok mochte schenden
970 Vnde en so wedder to houe senden.
Reynke heeth den kater synen neuen;
He sprack: „neue, wat wyl ik yw gheuen
To ethen, dat gy hir vorterd?
Dar van wyl ik syn yuwe werd
975 Dessen auent, er wy vns scheyden,
So gha wy denne vnder vns beyden
To houe morgen myt deme daghe,
Wente ik en hebbe manckt al mynen mage,
Hyntze, nemant, dar ik my nu
980 Beth to vorlathe, dan to yw.
De vratzyge Brun quam hir seer quad
Vnde töghede my so valschen rad;
He düchte my syk syn to stark,
Dat ik nicht vmme dusent marck
985 Den wech myt eme hadde bestan.
Men, neue, ik wyl wol myt yw ghan
Morgen in dem dagheschyn;
Desse rad duncket my de beste syn."

¶ Hyntze antworde vp de word:
990 „Neen, gha wy nu rechte vord
To houewert vnder vns beyden.
De maen schynet lychte an der heyden,
De wech is gud, de lucht is klar."

¶ Reynke sprak: „by nacht to wancken bringet var!
995 Sodanen mochte vns by daghe möthen,
He scholde vns seer vruntlyk gröten;
Queme he by nachte in vnse ghemod,
He dede vns quad vnde nummer gud."

¶ Hyntze sprak: „Reynke neue, latet my wetten,
1000 Blyue ik hir, wat schole wy ethen?"
Dar vp antworde Reynke alzo:
„Spyse gheyt hir gantz rynge to:
Ik wyl yw gheuen, nu gy hir blyuen,
Gude versche honnichschyuen,
1005 Soethe vnde gud, des syd bericht."

¶ „Der ath ick al myn daghe nicht",
Sprak Hyntze, „hebbe gi nicht anders in deme huß?
Gheuet my doch eyne vette muß,
Dar mede byn ik best vorwart;
1010 Men honnich wert wol vor my ghespart."

¶ Reynke sprack: „latet my weten,
Moghe gy so gerne müse ethen?
Is dat yuwe ernst, dat segget my.
Hir wonet eyn pape negest hir by;
1015 Dar steyt eyn schune by syneme huse,
Dar syn ynne so vele müse,
Men vorede se nicht vp eyneme wagen.
Wo vaken hore ik den papen klagen,
Se doen em schaden dach vnde nacht."

1020 ¶ Hyntze sprack gantz vmbedacht:
„Wylle gy don den wyllen myn,
Brynget my, dar de müse syn;
Wente bouen alle wyltbreth
Pryse ik müse, de smecken beth."

1025 ¶ Reynke sprack: „by der truwe myn,
Ik brynge yw, dar so vele müse syn,
Nu ik dat hore vnde merke yd wyß,
Dat dyt vast yuwe ernst is;
Gha wy hen, latet vns nicht töuen!"
1030 Hyntze volgede vp rechten louen.
Se quemen to des papen schune to hant;
De was al vmme van lemen, de want.
De pape hadde de nacht dar bevoren
Eyn van synen hanen vorloren,
1035 Wente Reynke eyn gath hadde broken
Dorch de want; dyt hadde gherne wroken
Des papen sone, de heth Martinet,
Vnde hadde vor dat gath gheseth
Eyn stryck, dar mede he meende vast
1040 Synen hanen to wreken myt der hast.

¶ Reynke wuste vnde merkede dat;
He sprack: „Hyntze neue, recht in dyt gath
Krupet dar in; ik holde de wacht
De wyle gy musen, wente yd is nacht.
1045 Gy werden dar müse by hopen grypen.
Hore gy, wo se van welicheyt pypen?
Komet wedder vth, wan gy syn sath;
Ik beyde yuwer hir vor dessem ghath.
Van auende moghe wy vns nicht scheyden;
1050 Morgen gha wy dan vnder vns beyden'
Hen to houe vnse rechten vard."

¶ Hyntze sprak: „mene gy, dat ik sy vorward,
Eft ik hir in krupe? is yd rad?
De papen weten ok vele quad."

1055 ¶ Do sprack Reynke, de loze wycht:
„Synt gy so blöde? dat wuste ik nicht.
Komet, latet vns wedder keren
To myneme wyue, de vns myt eren
Wert entfangen vnde vns ok gheuen
1060 Gude spyse, dar wy wol by leuen
Mogen, al synt yd nene müse."

¶ Do spranck Hyntze int deme huse
Vnde schemede syk, do he desse worde
Van Reynken in spotte alsus horde.
1065 To hant quam Hyntze ghevangen in de veste.
Sus schendede Reynke syne geste.

Book 1, Chapter 13
Book 1, Chapter 13

Book 1, Chapter 13



¶ Wo Hyntze de kater vorraden wart van Reynken vnde, int stryck ghebracht, ghevangen myt lozen valschen worden, vnde wat em weddervoer. Dat XIII. capittel

ALze Hyntze quam in dat gath,
Dar dat stryck was ghesath,
Vnde he des stryckes wart gheware,
1070 Do was he in groter vare
Vnde was do rede ghevangen vast.
He vorschreckede syk sere myt der hast
Vnde spranck vort, dat stryck leep to.
Hyntze beghunde to ropen do
1075 Wemodygen, myt eynem drouygen ghelate,
Dat Reynke dat horde buten dem gate.
He vroude syk vnde sprack int sulue hol:
„Hyntze, moge gy de müse wol?
Synt se ock ghud vnde vet?
1080 Wuste dat de pape efte Martinet,
Dat gy syn wyltbret ethen alzo,
He brochte yw seker senp dar to;
So houeschen knape is Martinet.
Syngetmen so to houe, wan men eth,
1085 Alze gy nu doen? so wolde ik dat,
Dat Ysegrym were int sulue gath
In sodaner wyse, alze gy nu syn,
So mochte ik em dat dryuen in.
He heft my vaken leyt ghedan."
1090 Myt dessen worden ghynck he van dan
Vnde ghynck nicht alleyne vp deuerye,
Men ock vp ebrock vnde vorrederye;
Rouen, morden helt he nicht vor sunde.
He vpsatte ok to der suluen stunde,
1095 Vrouwen Ghyremod wolde he soeken do.
Dar hadde he twey sake to:
Erst, eft he er ycht konde aff fragen,
Wat Ysegrym meyst vp en wolde klagen;
Dat ander, he ghynck vp ebrekerye.
1100 Sus makede he olde sunde nye.
Reynke wuste encket vp dat pas,
Dat Ysegrym to houe was.
De meyste hath twysschen voß vnde wulue,
So ik merke, was yd dyt sulue,
1105 Dat Reynke, de sulue loze deef,
Myt der wulfynnen bolerye dreef.

¶ Do Reynke vor ere wonynge quam
Vnde he se dar nicht vornam,
He vant ere kynder vnde sprack in spot:
1110 „Guden morgen gheue yw god,
Myne alder leuesten steffkynder!"
Dyt weren syne worde, wer meer edder mynder.
Hir myt ghynck he wech na synem ghewyn.
To hant quam vrouwe Ghyremod in
1115 In der morgentyd, do yd dagede.
Se sprack: „was hir yemant, de na my vragede?"
Se spreken: „ya, hir was recht nu
Vnse pade Reynke; he vragede na yw.
He sprack, wy weren syne stefkynder al,
1120 Wo vele vnser ok is in deme tal."
Do sprack de wulfynne alzo vord:
„Dar vor schal en slan de mord!"
Dyt wolde se wreken, eft se konde.
Se volgede em in der suluen stunde,
1125 Se wuste, wor he plach to ghan,
Se quam by en vnde sprack en an:

¶ „Reynke, wat synt dyt vor worde,
De ik van mynen kynderen horde,
De gy en seden openbar?
1130 Dar vor kryge gy eyn quad yar!"
Se was tornich vnde seer quad
Vnde tögede em eyn byster ghelaed
Vnde tastede eme vort na deme barde,
Dat he dat völede vnder der swarde.
1135 He leep vnde wolde deme torne entwyken;
Se begunde em dat na to stryken.
Nicht verne lach eyne woeste borch,
Dar lepen se beyde hastygen dorch.
Nu machmen horen euentüre:
1140 Dar was eyne tobrokene müre
An eyneme torne der suluen borch,
Dar leep Reynke hastygen dorch.
De sulue broke was seer enge,
Dat Reynke dar dorch quam myt dwenge.
1145 Ghyremod was eyn starck groet wyff
Vnde hadde eyn groet dycke lyff;
Do se er höuet ok in stack,
Se toch, se schoff vnde se brack,
Se wolde volgen, men dar wart nicht van:
1150 Se konde wer vorwert edder to rugge gan.
Do Reynke dyt sach, he nam de krumme
Vnde leep tor anderen syden vmme.
Do he sach, dat se sath so vast,
He ghynck se an myt der hast.
1155 Se sprack, he dede alze eyn droch.
He sprack: „wat nicht gheschen is, dat sche noch."
De heft syne ere nicht wol vorwart,
De sus syn wyff myt eyner anderen spart;
Alze Reynke dede, de loze deeff.
1160 Id was em lyke vele, wat he bedreff.
Do se do loß quam vth deme ghate,
Do was Reynke al wech syne strate.
Se meende to vordedyngen er ere,
Men se leet dar der blyuen noch mere.
1165 Van Reynken wyl wy yd nu laten blyuen
Vnde vordan van Hyntzen schryuen.

Book 1, Chapter 14
Book 1, Chapter 14

Book 1, Chapter 14



¶ Wo Hyntze, alze he ghevangen was, wart gheslagen, gheschendet vnde so loß quam. Dat XIIII. capittel.

DO Hyntze int stryck ghevangen wart,
He reep barmychlyk na syner ard.
Dit horde de vorghesechte Martinet,
1170 De dar dat stryck hadde gheseth.
Hastygen he vth deme bedde spranck;
He reep lude: „god hebbe danck!
To guder tyd so heft ghestaen
Myn stryck, wente dar is ghevaen
1175 De honredeeff, na myneme wane.
Nu wert betalet vnse hane."
He entfengede eyn lycht myt der hast;
Alle dat volk slep gantz vast,
He weckede moder vnde vader,
1180 Dar to dat ghesynde alle gader:
„Stat vp, de voß is ghevangen,
Wy wyllen ene wol entfangen."
Se quemen al spryngen, kleyn vnde groet.
De pape suluen ok vpstod,
1185 Eyne loze mantel he vmmehengede;
De papemeyersche vele lychte entfengede.
Dar stunt eyn peekstaff by der want,
Den krech Martinet in de hant;
Hir myt ghynck he den kater an,
1190 Myt groten slegen wol to slan
Vp syn houet vnde vp syne hud,
Vnde sloch ok Hyntzen eyn oghe vth.
Van allen krech he sleghe vel.
De pape hadde eynen forkenstel.
1195 Dar myt he Hyntzen vellen wolde.
Do Hyntze sach, dat he steruen scholde,
He was tornich vnde gram.
Dem papen he twysschen de bene quam.
He beeth, he kleyede myt grotem nyd,
1200 He schendede den papen vnde makede em quyd
Nicht al, men dat drydde pard,
Dar van he eyn man gheheten ward;
Dyt spleet he eme vth der hud.
De pape reep seer ouerlud,
1205 He vel tor erden in grote vmmacht.
De meygersche sprack do vmbedacht:
„De duuel heft angherycht dyt spyl!"
Se swor do hastygen vnde vyl,
Al er gud dar vmme to geuen,
1210 Dat dyt vngheval were na ghebleuen;
Ja, se swor, hadde se eynen schath van golde,
Den suluen se dar al vmme gheuen wolde,
Dat sus nicht were gheschendet er here,
Wente se sach ene vorwundet sere;
1215 Ok sach se dar lyggen by der want,
Des he quyd gheworden was to hant.
In des duuels namen weret stryck dar gheset,
Sprack se, vnde sede ok to Martyneth:
„Sych, leue sone, is dyt nicht groet schade?
1220 Dyt is van dynes vaders ghewade!"
Er schade was de grotste, meende se.
In desser klaghe vnde in desseme wee
Wart de pape to bedde ghedreghen.

¶ Hyntze sach, dat se syner vorteghen.
1225 Wo wol he was in groter nod
Vnde wuste nicht anders men den doet,
(Ok was he vorwundet vnde toslagen)
Doch betengede he to byten vnde to gnagen
Dat sulue stryck, dar he lach in;
1230 Eft he syck konde lozen, dyt was syn syn,
Sus ghynck dat stryck in twey stucke.
Dat duchte em wesen groet ghelucke.
He sprack in syck: „hir ysset seer quad.
Bleue ik hir lenger, dat is neen rad."
1235 Vnde spranck hastygen wedder vth deme ghathe.
He makede syck wedder vp de strate,
De na des konnynges houe hen lach;
Eer he dar quam, was yd lycht dach.
He sprack: „heft my de düuel desse nacht
1240 By Reynken, den bözen vorreder, ghebracht?!"
He quam to houe sere gheschendet,
Dar to myt eynem oghe gheblendet.
To des papen hus hadde he entfangen
Vele harde slege an syne thene vnde wangen
1245 Vnde was eynes ogen gheworden quyd.
De konnynck sprack myt torne vnde nyd,
He drauwede Reynken ane alle gnade
Vnde leet vord vorboden to syneme rade
Syne wysen vnde syne besten baron.
1250 He vragede, wat em best stunde to doen,
Datmen Reynken to rechte mochte bryngen,
De sus besecht ward myt velen dyngen.

¶ Alze alzus vele klage dar ghynck,
Sprack vord Grymbart de greuynck:
1255 „Gy heren, yd is war, hir is mannich rad.
Al were myn oem noch so quad,
So schalmen doch vryrecht draghen;
Men schal en dryddewerff vordagen,
Alzemen eynen vryen manne plecht.
1260 Kumpt he dan nicht, so gha dat recht,
So is he schuldich alle der dynck,
De men hir klaget vor deme konnynck."

¶ De konnynck sprack: „we is so soth,
De Reynken dor bryngen dat drydde both
1265 Vnde eyn oghe heft to vele edder eyn lyff,
Dat sulue wagen vmme den bözen ketyff,
Edder sus syne suntheyt hengen in de wage,
Denne noch Reynken nicht konen bryngen to dage?
Nemant is hir, mene ick vorware."

1270 ¶ Do sprack Grymbart openbare:
„Here her konnynck, beghere gy yd van my,
Desse bodesschop drege ick, wo yd ok sy.
Ja, yd sy luetbar effte stylle,
Id gha my dar na, wo yd wylle."

1275 ¶ De konnynck sprack: „so ghaed alzo vord!
Gy hebben desse klage al wol ghehord;
Nemet myt wyßheyt yuwe berad.
Reynke is loß vnde quad."

¶ Grymbart sprack: „dat sette ick to waghe;
1280 Ick hope en to bryngen myt my to daghe."
Alzus ghynck he na Malepertuß
Vnde vant Reynken in syneme huß,
Syn wyff vnde ock syne kyndere mede.
Dyt weren de worde, de he en sede:
1285 „Reynke oem, ick bede yw mynen groet!
Gy syn yo gheleret, wyß vnde vroet,
My wundert, dat gy dat holden vor spot
Vnde achten nicht des konnynges both.
Duchte yd yw, yd were wol tyd,
1290 (Achtet nicht des gherochtes, dar gy in syd)
Ick radet, gy myt my to houe komen:
Vortogherent schaffet yw nenen vromen.
Id is war, ouer iw synt vele klaghe.
Gy synt nu dryddewerf esschet to daghe;
1295 Kome gy nicht, gy werden belacht,
Wente de konninck wert komen myt macht
Vnde vmme beleggen yuwe huß,
Dyt sulue kastel Malepertuß;
Iw, yuwe kynder vnde yuwe wyff
1300 Wert yd alle kosten gud vnde lyff.
Sus moghe gy deme konninge nicht entghan.
Dar vmme so ysset best ghedaen,
Dat gy to houe myt my ghaet;
Wente gy konet noch so mannich quad,
1305 Dat yw lychte wol baten mach.
Iw is wol eer scheen vp eynen dach
So groet euentur, alze dyt mach syn,
Vnde quemen noch wech ane schaden vnde pyn,
Dat gy so lystygen dorch hebben dreuen,
1310 Dar yuwe wedderpart in schanden bleuen."

Book 1, Chapter 15
Book 1, Chapter 15

Book 1, Chapter 15



¶ Wo Reynke deme greuinge antworde, de en vorbodede vnde eme reeth, dat he myt eme to houe ghynge. Dat XV. capittel

DO Grymbart to Reynken dit hadde gesecht,
Sprack Reynke: „om, gy segget recht.
Id is best, dat ik kome dar
Vnde mynes rechtes neme war.
1315 Ik hope, de konninck wert my doen gnade:
Ik byn em nutte in syneme rade;
Dat wed he wol vnde is des wys.
Dyt hatet mannich, de by em is,
Wente de hoff mach ane my nicht staen.
1320 Al hadde ik noch meer myßghedaen,
Is, dat my dyt mach bescheen,
Dat ik en vnder de oghen mach seen,
Den konninck, vnde so myt em spreken,
He wert synen torn myt sachtmode breken.
1325 Wo wol de konnynck by syck had,
De mede ghaen in synen rad,
Dat gheyt em nicht to deme herten in;
Wente se wetten wer rad efte syn.
Alle de rad slut meyst an my.
1330 In wat houe dat yd ock sy,
Dar konnynge efte heren syck vorsamen,
Darmen subtilen raed schal ramen,
Dar mod Reynke vynden den vunt,
Wo wol my dat wert vorghunt
1335 Van mannigen, den ik des hebbe tovoren.
Des hebben vele van en ghesworen
Myn argeste van den, de dar nu syn.
Dyt sulue bedrucket dat herte myn,
Wente erer is dar mere wan teyne,
1340 Se synt mechtyger dan ik alleyne.
Dyt sulue wyl my meyst vorveren.
Nochtan is beter, dat ik myt eren
My suluen myt yw to houewert make
Vnde suluen ock spreken vor myne sake.
1345 Dan dat ik wyff vnde kynder sus lethe
In anxste vnde in vordrete;
So were alle dynck vorloren ghewyß,
Wente my de konninck to mechtich is.
Wan yd yummer wesen scholde,
1350 So moste ik doen al dat he wolde;
Vnde wan ik dan nicht beth enmach,
So en is nicht beter, dan gud vordrach.

Book 1, Chapter 16



¶ Wo Reynke orloff nam van syneme wyue vnde myt deme greuynge to houe ghynck, vnde wo he vp deme weghe bychtede. Dat XVI. ghesette.

Reynke sprack: „vrouwe Ermelyn,
Ik bevele yw de kynder myn,
1355 Dat gy der wol war nemen nu.
Bouen alle dynck bevele ik yw
Mynen yungesten sonen Reynardyn;
Em staen syne granken alzo fyn
Vmme syn müleken ouer al,
1360 Ik hope, dat he na my slachten schal.
Hir is Rossel, eyn schone deeff,
Den hebbe ik werlich alzo leeff.
Doet dessen kynderen gud to samen,
Wylle gy mynes wyllen ramen.
1365 Ik dencke des wedder, mach ik entghan."
Myt sodan worden scheyde he van dan
Vnde leet vrouw Ermelyn blyuen to huß
Myt synen tween sones to Malepertuß.
Vmberaden leet he syn huß alzo,
1370 Des was de vossynne gantz vnvro.

¶ Do se so ghyngen eyne kleyne stunt,
Sprack Reynke: „horet my, om vnde vrunt
Grymbart, alder leueste neue,
Van anxste vnde sorgen ick beue;
1375 Ik vruchte, ik gha nu in den doet,
Vnde myn beruwynge is so groet
Vmme de sunde, de ik hebbe ghedaen.
Dar vmme wyl ik tor bychte ghaen,
Leue om, hir suluest to dy;
1380 Hir en is anders neen pape by.
So wan ik myne sunde hebbe ghebycht,
Myne sake wert des to arger nicht."

¶ Grymbart sprack: „gy mothen vorlouen,
Dat gy nicht mere wyllen rouen;
1385 Vorrederye vnde alle deffte stellet aff,
Juwe bychte helpet anders nicht eyn kaff."
„Dat wed ik wol", sprack Reynke do,
„Alzus begynne ik, horet wol to:

¶ Confiteor tibi, pater et mater,
1390 Dat ik den otter vnde deme kater
Vnde mannyghem hebbe mysßghedaen.
Des wyl ik gherne by bote staen."

¶ De greuynck sprack: „ik vorsta des nicht.
Spreket vp dudesch yuwe rechten bycht,
1395 So mach ik dat recht vorstan."

¶ Reynke sprack: „ik hebbe myßghedan
Jegen alle deren, de nu leuen,
Vnde bydde gern, se yd my wyllen vorgeuen.
Wente ik den baren, mynen oem,
1400 Ghevangen brachte in den boem,
Dar em al blodich wart syn höuet,
Vnde meer slege krech, wan yennich louet.

¶ Hyntzen leerde ik müse vangen,
Vnde bleff so in deme strycke behangen;
1405 Se slogen en dar myt alleme vlyt.
Dar ouer wart he synes ogen quyt.
Dat was myn schult, wo yd ok sy.

¶ Van rechte klaget de hane ouer my:
Ik hebbe em ghenomen syne kynder.
1410 Weren se groter eft weren se mynder,
Ik makede em der yummer loß;
Van rechte klaget he ouer den voß."

Book 1, Chapter 17
Book 1, Chapter 17

Book 1, Chapter 17



¶ Wo Reynke vordan bychtet etlike syne myssedaet, sunderliken, wo he den wulff vaken heft bedroghen. Dat XVII. ghesette.

DE konnynck en is my nicht entghaen,
Ik hebbe em vaken schande ghedan",
1415 Sprack Reynke, „vnde ok der konnyginnen,
Dat se spade wyl vorwynnen;
Se synt beyde gheschendet by my.
Noch hebbe ik dar to, dat segge ik dy,
Isegrym den wulff gheschendet myt vlyt,
1420 Dat al to seggen neme vele tyd.
He is nicht myn om, wol heet ik en so,
He horet my altes nichtes to.
Id gheschach eyns, des is wol ses yar,
He quam to my to der Elemar
1425 In dat kloster, dar ik was
Begheuen vp dat sulue pas.
He bath, dat ik em helpen scholde,
Wente he dar ok monnyck werden wolde.
He meende, dat were van synen dyngen,
1430 Vnde beghunde myt der klocken to klyngen;
Dat lüdent duchte em wesen so soethe.
Ik leet em bynden beyde vöthe
An den klockreep na syneme wyllen,
Vp dat he synen lusten mochte styllen
1435 Vnde dat lüdent wol mochte leren.
Men dyt quam em to klenen eren;
Wente he ludde so sere vtermaten,
Dat alle dat volk by der straten
Weren alle in groter vare.
1440 Se meneden, de duuel were dare,
Vnde lepen, dar se dat lüdent horden;
Vnde eer he konde in korten worden
Seggen: „ik wyl my hir begheuen",
Hadden se em vyl na ghenomen syn leuen.
1445 He bath my, dat ik en scholde eren
Vnde dat ik em lethe eyne platten scheren;
Dar suluest to der Elemar
Leet ik em affbernen bouen dat haer
So seer, dat em de swarde kramp.
1450 Vaken krech he van my den ramp.

¶ Ik lerde em vyssche vangen vp eynen dach,
Dar he ok entfenck mannygen slach.
Ik leydede en eyns in Güleker lant
To eynes papen hus seer wol bekant;
1455 Dar suluest en was neen pape ryker.
Desse hadde eynen langen spyker,
Dar mannych specksyde ynne lach,
Dar he entfenck mannygen slach;
Dar to was in deme spyker noch
1460 Versch fles ghesolten in eynen troch.
Isegrym brack dorch de want eyn gath,
Vp dat he flesches mochte ethen sath.
Ik heeth en vry krupen dar in,
Ik wolde en schenden, dat was myn syn.
1465 He ath so vele vthermathe,
Dat he vth deme suluen ghate
Nicht komen konde, dar he in quam,
Dat em syn grote buek benam.
Do moste he klagen solk ghewyn;
1470 Wente dar he hungerich sus quam in,
En mochte he sath nicht komen vth.
Ik ghynck vnde makede groet gheluth
In dat dorp vnde groet gherochte,
Vp dat ik en to plasse brochte.
1475 Ik leep, dar de pape sath
Ouer tafelen vnde ath,
Vnde vor em stunt eyn kappon
Ghebraden, eyn so vetten hon.
Ik spranck to myt der hast
1480 Vnde nam dat hoen vnde leep do vast.
De pape makede groet gherochte,
He leep my na, al dat he mochte;
Vnvorwarynges he vmmetoch
De tafel, dat se henne vloch.
1485 Dyt schach al an synen danck;
Dar lach spyse vnde dranck.
He reep: „sla, warp, vange vnde steck!"
Do vel de pape in den dreck.
Al de dar quemen, de repen: „sla!"
1490 Ik leep vor vnde se my dat na.
Des volkes wart vele in deme tal,
De myn argeste meenden al.
De pape dat grotste rochte dreff,
He reep: „we sach ye konre deeff?
1495 He nam my dat hoen, dar ick sath
Ouer tafelen vnde ath."
So lange leep ick vp dat pas
Wente vor den spyker, dar Ysegrym was;
Dat hoen leet ick vallen dar,
1500 Wente yd was my alto swar;
An mynen danck moste ick yd laten
Vnde leep do hen myne straten.
Id was noth, dat ick wech quam.
Vnde do de pape dat hoen vpnam,
1505 Heft he Ysegryme vornomen
Vnde al, de myt em weren ghekomen.
Do reep he lude: „vrunde, slaet!
Hir is eyn wulff, noch eyn deeff quad.
Lathe wy en lopen, des hebbe wy schande
1510 In alle desseme Güleker lande."
Isegrym dachte, wat he konde;
Ja, dar entfenck he mannyghe wunde.
Se makeden alzo groten lud,
Dat alle de buren quemen vth;
1515 Se slogen en, dat he lach vor doet.
Newerlde quam he in solke noet.
De dyt vp eyn laken malede,
Wo he des papen speck betalede,
Noch scholde dat gantz selsen laten.
1520 Do worpen se Ysegrym vp de straten;
Se slepeden en dorch struck, dorch steen,
Neen leuent wart in em gheseen.
Se worpen en in eyne vnreyne kule,
Wente he stanck greseliken vule;
1525 He hadde syk van groten sleghen
Beschetten vnde bevulet alderweghen.
Se meneden alle, he were doet.
In sodanen slegen vnde noed
Vnde in alsodaner vmmacht
1530 Lach he dar de gantzen nacht
Alze eyn recht armer wycht.
Wo he wech quam, des weed ik nicht
Vnde weed des neen encket bescheed.

¶ Dar na swor he my [mit] eynen eyd,
1535 Syne hulde eyn yar vmmen trent;
Men dat enwas nicht vele bewent.
Dar vmme he my swor, was dat:
Ik scholde em honre maken sath.
Vp dat ick en echt mochte beschalken,
1540 Sprack ick van eyneme hanenbalken,
Dar seuen honre vp to sytten plegen
Vnde eyn hane, wol veth tho degen.
Do ick en dar hadde ghebracht,
Do was yd eyne stunde na mytnacht.
1545 Dar was eyn venster vpghestuth;
Ik dachte, dat scholde my komen to nuth.
Ik dede, wo ik wolde krepen dar dore,
Men Ysegrym moste krepen vore,
Ik sprak: „krupet men vry dar in,
1550 Wente dede wyl hebben ycht ghewyn,
De mod dar yo wes vmme doen;
Sus kryghe gy draden eyn vetten hoen."
He krop in wol halff in vare
Vnde ghynck tasten hir vnde dare.
1555 Do swor he dure by syner ere:
„Wy syn vormeldet, dat vruchte ik sere.
Hir vynde ik van honren nicht eynen bytten. "
Ik sprack: „de hir vore plegen to sytten,
De hebbe ick vuste wech ghenomen.
1560 Men wylle wy schaffen vnsen vromen,
Wy moghen nicht vordroten syn
Vnde mothen deper krepen in."
De balke was smal bouen der dore,
Dar wy vp kropen; men he was vore.
1565 De wyle he sus de honre sochte,
Sach ick, dat ick en hönen mochte:
Ick krop to rugge wedder vth,
Dat venster vel to ouerlud,
Do ick de stutteklyncken loßbrack.
1570 Dar van Ysegrym so sere vorschrack,
Dat he vel eynen swaren val
Van deme balken, wente he was smal.
Se worden vorveret, de dar slepen;
De by deme vüre legen, se repen,
1575 Dat dorch des hogen vensters gath
Ghevallen were, se wusten nicht wat.

¶ Se stunden vp vnde entfengeden lecht.
Do se en segen, dar wart he echt
Gheslagen, vorwunt wente in den doet.
1580 Ik hebbe en ghebracht in mannyge noet,
Meer wan ik nu kan nomen;
My wundert, dat he noch is entkomen.

¶ Noch hebbe ik ok dat bedreuen
(Ik wolde, dat yd were na ghebleuen)
1585 Myt syneme wyue, vrouwen Ghyremod,
Dar er vnere van entstod,
Vnde lancksem dat schal vorwynnen.
See, dyt ysset, dat ik van al mynen synnen
Vnde vp desse tyd kan bedencken,
1590 Dat myne sele mochte krencken.
Vp dat myn sele kryge quyteren,
So bydde ik seer vmme absolueren,
Vnde settet my, dat yw duncket gud."

¶ Grymbart was lystych vnde vroet.
1595 He brack eyn rys by deme weghe
Vnde sprack: „om, nu slaet yw dre sleghe
Vp yuwe hud myt desseme ryse
Vnde legget yd dan, dar ik yw wyse,
Vnde sprynget dar drewerf ouer her
1600 Sunder strumpelen ouer dwer.
Denne kusset dat ryß sunder nyd
In eyn teken, dat gy ghehorsam syd.
Desse penitencie ick yw sette;
Hir myt sy gy van alre smette
1605 Quyd vnde van allen sunden,
De gy ye deden vor dessen stunden;
Wente ik vorgheue se yw alle,
Wo vele der ok is in deme talle."

¶ Dyt dede Reynke an alle vordreet.
1610 Do sprack Grymbart: „om, nu seet,
Dat gy yw beteren myt guden werken;
Leset yuwe salmen vnde ghaet tor kerken,
Vastet de rechten setteden tyd,
Vyret de hylgen daghe myt vlyt,
1615 Trostet de krancken in alle yuwen dagen,
Wyset de to weghe, de dar na vragen!
Juwe almysse schole gy gerne geuen
Vnde vorsweren yuwe boze leuen,
Alze rouen, stelen vnde vorraden;
1620 So kome gy ane twyfel to gnaden."

¶ Reynke sprack: „ik wyl myt vlyt
Dyt wyllygen doen al myne tyd."

Book 1, Chapter 18
Book 1, Chapter 18

Book 1, Chapter 18



¶ Wo Reynke myt Grymbart, deme greuynge, vortgeyt na des konnynges hoff vor eyneme kloster ouer. Dat XVIII. ghesette.


DO Reynke syne bote hadde vullenbracht,
So hir vor is ghesacht,
1625 Do ghynck he hen to houe wert,
He vnde syn bychtvader Grymbart.
Se quemen vp eyn slychten sant;
Dar lach eyn kloster tor rechten hant,
Dat horde geystliken nonnen to,
1630 De gode deneden spade vnde vro.
Se hadden vele hanen vnde mannich hoen,
Vele genze vnde ok mannyghen kappon,
De vaken buten der muren weren;
De plach yo Reynke to visiteren.
1635 Dar vmme sprack he do alzo:
„Recht na dessem kloster to
Lycht vnse rechte strate hen."
He menede de honre, dat was syn syn,
Wente se gyngen dar buten dem schure
1640 Vmme ere weyde by der mure.
Synen bychtfader leyde he myt syk dar.
Tohant wart Reynke der honre war,
Syne oghen beghunden eme vmme to ghaen.
Buten den allen ghynck eyn haen,
1645 De veth was, groet vnde yunck;
Na deme gaff Reynke eynen sprunck,
So dat em de vedderen stöuen.
Grymbart swor by syneme louen:
„Vnsalyghe om, wat wyl gy doen?!"
1650 Sprack he, „wyl gy wedder vmme eyn hoen
In alle de groten sunde ghaen,
Dar gy de bycht van hebben ghedaen?
Dat mach wol syn seltzene ruwe."
Reynke sprack in rechter truwe:
1655 „Dat dede ick in dancken, leue neue.
Byddet god, dat he my dat vorgheue;
Ik wylt nicht meer doen vnde gerne laten."
Do kerden se wedder tor rechten straten
Den wech ouer eyne smale brugge.
1660 Wo vaken sach Reynke ouer rugge
Wedder hen, dar de honre ghyngen!
Dar van konde he syck nicht bedwyngen.
Haddemen em syn höuet affgeslagen efte togen,
Id hadde na den honrenwert ghevlogen.
1665 ¶ Grymbart sach wol dyt ghelaet.
He sprack: „o Reynke, vnreyne vraet,
Wo lathe gy yuwe oghen vmme ghaen!"
Reynke sprack: „om, dat is mysghedaen,
Dat gy myt yuwen vorlopenden worden
1670 My sus vth myneme bede vorstorden.
Latet my doch lesen eyn pater noster
Der honre selen van deme kloster
Vnde ock den gansen, en al tho gnaden,
Der ick gantz vele hebbe vorraden,
1675 De ick dessen hylgen nunnen
Myt myner lyst hebbe affghewunnen."

¶ Grymbart swech, men de vos Reynart
Hadde yummer dat höuet to den honren wert,
Wente dat se quemen tor rechten straten,
1680 De se to voren hadden ghelaten.
To hant wart Reynke seer bedröuet,
Meer wan yennich rechte löuet,
Do he sach den hoff, des konnynges pallas,
Dar he int hogeste vorklaget was.

Book 1, Chapter 19
Book 1, Chapter 19

Book 1, Chapter 19



¶ Wo Reynke kumpt in den hoff vor den konninck, deme he otmodichlyck tonyget, vnde vyndet dar welke, de ouer en klaghen. Dat XIX. capittel.

1685 DO in den hoff dat was vornomen,
Dat dar Reynke was ghekomen,
Al de dar weren, groet vnde kleen,
Begerden alle Reynken to seen.
Dar weren nicht vele in deme daghe,
1690 Se hadden ouer Reynken sunderlyke klaghe.
Dat duchte Reynken nicht vele van werde;
Des dede he alze de vnvorverde.
Myt syneme ome, deme greuynck,
Drystichlyken he so vor syck ghynck
1695 Tzyrlyken dorch de hogesten strate,
Alzo modich van ghelate,
Efte he were des konnynges sone
Vnde eft he nemande vp eyne bone
Edder sus nemande hadde myßghedaen.
1700 Vor Nobel den konninck ghynck he staen
Manckt de heren in den pallas
Vnde helt syck beth, wan eme was.

¶ He sprack: „eddele konnynck, gnedyge here,
Dorch yuwe eddelheyt vnde dorch yuwe ere
1705 Ik bydde, dat gy my horen to recht.
Id en hadde ny here so truwen knecht,
Alze ik yuwer vorstlyken gnaden byn
Wo wol dat der vele hir syn,
De my yuwe fruntschop menen berouen
1710 Myt loggen, wan gy en des wolden louen.
Men yuwe rad is vroet, erst vnde lest;
Gy louen nicht draden, dat is dat best,
Wat yw desse valschen alle vore lesen
Myt leghen vnde dregen in mynem affwesen.
1715 Se hathen, dat ik yuwe beste mene
Vnde yw alle tyd truwychlyken dene."

¶ De konnynck sprack: „swyget, latet aff!
Juwe smekent helpet yw nicht eyn kaff.
Juwe vndaet wert yw nu vorgolden,
1720 Wo gy den vrede hebben gheholden,
Den ik gheboet vnde hebben ghesworen.
Hir steyt de hane, de heft vorloren
Syn slechte; o, valsche vntruwe deeff,
Dat gy vele seggen, gy hebben my leff,
1725 Dat hebbe gy in deme laster myn,
Vnde is an mynen lüden wol schyn:
Arm man Hyntze vorloß syne sunt
Vnde Brun is noch syn houet vorwunt.
Ik wyl yw nicht vele meer schelden,
1730 Men yuwe hals schal des entgelden.
Hir synt vele klagers vnde schynbar daet;
Dyt alle wyl yw wesen quaet."

„Gnedighe here", sprack Reynke, „wat schadet my datte,
Eft brunen noch blodich is syne platte?
1735 Wor vmme was he so vormeten
Vnde wolde Rustevylen syn honnich ethen,
Vnde em de bur laster an deden?
Brun is yo so stark van leden!
Is he gheslagen efte vorsproken,
1740 Were he gud, he haddet ghewroken,
Eer he quam in dat water.
Echter ok mede Hyntze de kater,
Den ik herbergede vnde wol entfenck,
Vnde he do vth vmme stelen ghynck
1745 To des papen hus, sunder mynen raet,
Vnde em de pape dede quaet
Seker, scholde ik des entgelden
Vnde ik dar vmme lyden schelden,
Dat were to na yuwer vorstliken kron.
1750 Doch wat gy wylt, dat moghe gy doen
Vnde alzo ghebeden ouer my,
Wo gud vnde klar myne sake ok sy.
Gy mogen my vromen, gy mogen my schaden,
ja, wyl gy my seden efte braden,
1755 Hangen, koppen efte blenden,
jo byn ik in yuwer gnaden henden.
Wy synt yo alle in yuwen bedwanck;
Stark sy gy, vnde ik byn kranck,
Myn hulpe is kleyn, de yuwe is groet.
1760 Vorwar, al sloge gy my ok doet,
Dat were yw eyne krancke wrake.
Doch wyl ik al in desser sake
Rechtferdich vnde vprichtich syn."

Do sprak rambok, de heet Bellyn:
1765 „Id is recht tyd, wylle wy nu klagen."
Dar quam Ysegrym myt alle synen magen,
Hyntze de kater vnde Brun de bare
Vnde der deren eyne grote schare;
Lampe de haze vnde de ezel Boldewyn,
1770 Wackerloß de klene, ok de grote hunt Ryn,
Metke de tzeghe vnde Hermen de bock,
Ekeren, weselken, hermelken weren dar ok;
De osse, dat perd, de weren ok dar,
Vele wylder deren eyne grote schar,
1775 Dat herte, dat ree vnde Bokert de beuer,
Kanynen, maerten vnde ok de wylde euer,
Bartolt de adebar vnde Marquart de hegger,
Ok Lütke de kron was dar alder degger,
Tybbeke de and vnde Alheyt de goes:
1780 Desse klageden alle ouer den vos.
Hennynck de hane vnde al syne kynder
Klagheden gantz seer eren hynder.
Noch weren dar der voghele meer
Vnde andere der deren eyn groten heer,
1785 De ik nu nicht al kan nomen;
Desse alle wolden den vos vordomen
Vnde dachten dar vp myt scharpen synnen,
Wo se em syn leuent mochten affwynnen.
Se ghyngen vor den konnynck al;
1790 Dar hordemen klaghe ane tal.

Book 1, Chapter 20
Book 1, Chapter 20

Book 1, Chapter 20



¶ Wo Reynke van velen synen wedderparten vorklaget wart in swaren saken; wo he yslykem antwort gaff, doch int leste myt tüghen ouerwunnen wart vnde to deme dode vorordelt. Dat XX. capyttel

ALsus wart dar eyn groet perlement;
De deren, de dar stunden vmmen trent,
Wolden Reynken syn lyff affwynnen.
Se spreken en an myt allen synnen,
1795 Myt velen klaghen, de men dar horde;
Ja, yslykem gaff he schon antworde.
Ne wart ghehoret vp eynen dach
Mere klaghe, alze dar gheschach
Van voghelen vnde wylden deeren,
1800 Van nauwem rade vnde mannich viseren,
Dat men dar horde vnde vornam.
Men do Reynke to antworde quam,
Wart ne schonre vntschuldynge ghehort,
Alze Reynke dar suluest brachte vort;
1805 He entschuldyghede syk in al den dyngen,
De men ouer en mochte bryngen,
Dat al den heren dat wunder dede,
Dat Reynke wuste so schone rede
Vnde syk al der sake wolde entleggen,
1810 De men dar ouer en konde seggen.
Int leste (dat ik korte desse wort)
Quemen etlyke tueghe dar vort,
Dat weren vprychtyghe waraftyge mans;
Se tügheden ouer Reynken heel vnde gantz,
1815 Schuldich to wesen in der myssedaet.
Do ghynck de konnynck in den raed.
Se sloten eyndrachtygen vnde eynes modes:
„Reynke de vos is schuldich des dodes.
Men schal en bynden vnde vangen,
1820 Dar to by syneme halze vphangen."
Syne kloken worde hulpen nicht vele.
Do ghynck yd Reynken vth deme spele.
De konnynck dat ordel suluen affsprack,
Dar vmme Reynke gantz sere vorschrak,
1825 Vnde wart to der suluen stunden
Ghevangen vnde harde ghebunden.

Book 1, Chapter 21
Book 1, Chapter 21

Book 1, Chapter 21



¶ Wo Reynke ghevangen vnde ghebunden wart vnde wart ghevoret na deme dode, vnde wo Reynkens vrunde orloff nemen. Dat XXI. capittel.

DO Reynke alsus was ghevangen
Vnde dat ordel was, men scholden hangen,
Vnde Reynken vrunde dyt hadden vornomen,
1830 De ok to houe weren gekomen,
Alze Marten de ape, de ok was to rechte,
Vnde Grymbart myt velen, de in Reynken slechte
Horden vnde em to quemen van blode,
De dyt ordel horden gantz node
1835 Vnde worden hir vmme seer bedrouet,
Meer wan yennich rechte louet,
(Wente Reynke was eyn banrehere
Vnde wart ghewyset van aller ere,
Dar to in eynen schendygen doet)
1840 Se en mochten nicht desse noet
Vordragen, men se nemen orloff
Van deme konnynge vnde rumeden den hoff.

¶ De konninck betrachte desse dynck,
Dat mannich knape van em ghynck,
1845 Der vele was vth Reynken slechte.
„Id were gud, dat ick bedechte",
Sprack he to eynem vth syneme rad,
„Al were ok Reynke noch so quad,
In synem gheslecht is doch mannich man,
1850 De dat hoff ouel entberen kan."

Isegrym, Hyntze vnde Brun de bare,
Desse nemen Reynkens meyst ware,
Dyt weren, de en bunden vnde vengen,
Desse dachten en ok vp to hengen.
1855 De konnynck hadde en bevolen dat,
Dyt deden se gern, went se weren em hath.

¶ Do se do sus myt em quemen,
Dar se to hant de galghe vornemen,
Do sprak Hyntze to deme wulue:
1860 „Her Ysegrym, ghedencket nu an dat sulue,
Wo Reynke, desse quade deeff,
Dat to werke brachte vnde ok dreeff
Vnde he ok suluen mede vthghynck,
Dar men yuwe beyden broder vphynck,
1865 Des Reynke do vro was in al syneme ghelate;
Betalet ene nu myt der suluen mathe.
Ok Brun, ghedencket, wo he yw vorreeth
To Rustevylen hus, dat mannich weeth,
Dar yw slogen beyde manne vnde wyff
1870 Dat yw blodich was beyde höuet vnde lyff.
Seet to, wente Reynkens lyste syn groet;
Entqueme he wech vth desser noet,
Sus wroke wy vns nummer mere.
Dar vmme latet vns hasten sere;
1875 He heft yd an vns groet vorwracht.
Dar mothe wy nu syn vp vordacht."

¶ Do sprak Ysegrym alzo vort:
„Wat helpen doch alzo vele wort?
Hadde wy eynen reep efte lyne,
1880 Draden wolde wy eme korten de pyne."
Se spreken Reynken al entyegen.
Alze he sus lange hadde gheswegen,
So begunde Reynke ok to spreken.
He sprak: „nu gy yw doch wyllen wreken,
1885 My wundert, gy nicht na dem ende slaet.
Hyntze weet wol guden raet
To eyner lynen, stark vnde gud,
Dar he to des papen hus ynne stod,
Dar he noch wech quam ane alle ere.
1890 Ok Ysegrym vnde Brun, gy hasten sere,
Dat gy yuwen om tom dode bryngen;
Gy menen, yw schal denne wol ghelyngen."

¶ De konnynck vnde al syne heren,
De dar do myt to houe weren,
1895 Ok de konnygynne des ghelyken,
Se volgeden alle na, arm vnde ryke;
Van Reynken wolden se seen den ende.
Isegrym bevol al, de he kende,
Synen magen vnde synen vrunden,
1900 Dat se yo vaste by em stunden
Vnde dat se Reynkens nemen war,
Dat he nicht wechqueme vth der var.
Sunderlyken bevol he syneme wyue.
He sprak: „see to by dyneme lyue,
1905 Help holden vaste dessen voß.
Ik segget vorware, queme he nu loß,
He worde arger in korter tyd
Vnde scholde vns schenden myt allem vlyt."
Sus sprak he ok Brunen an:
1910 „Ghedencket, wat schande he yw heft ghedaen!
Dyt wyl wy em nu al betalen.
Hyntze schal de lyne vphalen,
He is behender vnde lychter dan wy.
Holdet vnde staet my alle by,
1915 Ik wyl de ledder to rechte vlyen.
Nu betale wy em syner tüscheryen."

¶ Brun sprak: „settet de ledder wysse an,
Ik wyl en holden alze eyn man."

¶ Reynke sprack: „yuwe sorge is groet,
1920 Dat gy yuwen om bryngen in den doet,
Den gy byldichlyk scholden beschermen,
Vnde gy yw syner seer entfermen,
Dat he so nicht enqueme in schade;
Dorste ik, ik bede halff gnade.
1925 Isegrym hateth my bouen al,
He buth, dat syn wyff my holden schal;
Wolde se dencken an olde daet,
Nummer meer dede se my quaet.
Doch yd mod nu ouer my gaen;
1930 Ik wolde, dat yd were ghedaen.
Myn vader starff ok in sorgen groet,
Men do he nam synen doet,
Do was yd kort myt em ghedaen;
Ok volgede em nicht so mannich man.
1935 Schande mothe yw wedder varen,
Wo gy Reynken lenger sparen."

¶ Brun sprak: „hore gy, dat he vloket vns al?
Syn tüschent nu ende nemen schal."

Book 1, Chapter 22
Book 1, Chapter 22

Book 1, Chapter 22



¶ Wo Reynke bath vmme tyd, syne bycht openbar to donde, vnde wat he bychtede in menynge, syck loß to dedingen vnde andere in de suluen last to bryngen, so yd gheschach, do he by den galgen quam. Dat XXII. capittel.

REynke was in anxste groet,
1940 He dachte: „mochte ik in desser noet
Vnde recht nu in desser stunt
Vynden eynen nyen vunt,
Dat my de konnynck dat leuent gheue
Vnde by dessen dren de schande bleue!"
1945 So sprack Reynke to syk suluen van bynnen.
„Hyr mod ik vp dencken myt allen synnen,
Allent, wes ik nu bruken kan;
Wente de noet, de gheyt my an.
Al is de konnynck gram vp my
1950 Vnde mannich ander, de em is by,
(Wattan, dat hebbe ik al vordent)
Id mochte noch werden vmmeghewent.
De konnynck is stark, syn rad is vroet,
Nochtan en do ik em nummer gud.
1955 Queme ik to worden, dat hope ik nach,
Ik worde nicht ghehangen vp dessen dach."

¶ Sus was Reynke in anxste groet.
He sprack: „ik se vor my den doet,
Deme ik nu nicht mach entgaen.
1960 Hir vmme gy alle, de nu hir staen,
Iw bydde ik eyne kleyne bede,
Eer ik van der werlde schede,
Dat gy wyllen bydden den konnynck nu,
Dat yk moghe spreken vor yw
1965 Myne bycht myt allem vlyt,
Dat my de konnynck wylle gunnen de tyd,
Vp dat ik de warheyt moge vormelden
Vnde dat myner vndaet nicht dorue entgelden
Eyn ander vnschuldich, we he ok sy,
1970 Vnde nicht betegen werde vmme my,
Vp dat god, de alle dynck recht wyl lonen,
Myner selen des to beth wylle schonen."

¶ De meyste deel, de dyt horden,
Worden bewagen van den worden.
1975 Se spreken: „yd is twar eyne kleyne bede"
Vnde beden den konnynck, dat he dat dede.
Des gaff de konnynck orloff dar to.

¶ Reynke wart wedder eyn weynych vro.
He dachte, yd mochte noch beter vallen,
1980 Vnde sprack alsus vor en allen:
„Nu help my spiritus domini!
Wente ik en se hir nemande by,
Dem ik nicht hebbe entyegen daen.
Vorder, do ik noch was eyn kleyn kumpan
1985 Vnde ik nicht meer en soch de brusten,
Do ghynck ik vaken na mynen lusten
Manckt de yungen lammer vnde tzegen,
Wan se ghyngen buten den weghen;
Ere blekent vnde stemmen horde ik gern.
1990 Do beghunde ik ersten leckerye to lern,
Wente ik vorbeter eyn to doet.
Dar lerde ik ersten lapen dat bloet.
Dar na vorbeth ik yunger tzegen veer;
Ik taste to vnde dede dat noch meer.
1995 Sus wart ik dryster vnde konre,
Ik sparde wer vogel efte honre,
Ok ende vnde göze, wor ik se vant.
Ik hebbe der vele gheraket int sant,
De ik al van deme leuende brochte,
2000 Wan ik se nicht al ethen mochte.

¶ Dar na quam ik by Ysegryne
In eyneme wynter by deme Ryne.
He schulede vnder eyneme boem!
Vnde rekende syk, dat he were myn om.
2005 Do ik en horde sus de mageschop vortellen,
Alzus worde wy al dar ghesellen,
(Dat my nu wol myt rechte mach ruwen)
Wente wy loueden dar myt truwen
Gude gheselschop de eyne deme anderen
2010 Vnde beghunden to samende alzo to wanderen.
He stal dat grote vnde ik dat klene;
Dat wy kregen, dat was ghemene,
Doch nicht so mene, so yd scholde,
Wente he delede yd, so he wolde,
2015 Nummer krech ik rechte myn deel halff;
Wente so wan Ysegrym hadde eyn kalff,
Eyne tzegen, eynen weder efte eynen ram,
So grymmede he vnde makede syk gram,
Vppe dat he so my van syk dreff
2020 Vnde em myn deel alleyne bleff.

    ¶ Noch van Reynkens bycht.
¶ Noch was dyt dat mynste al;
Men alze wy hadden solk gheval,
Dat wy eynen ossen efte eyne koo
Ghevengen, ya, denne quemen dar to
2025 Syn wyff vnde myt er seuen kynder,
Denne mochte ik klagen mynen hynder:
Ik krech denne nauwe den mynsten rebben;
Nochtan, eer ik den mochte hebben,
Hadden se dat flesch al aff ghegnagen;
2030 Dar myt moste ik my vordragen.

¶ Doch, god danckes, ik haddes neen noet,
Wente ik hebbe noch den schat so groet,
Beyde an suluer vnde an golde,
Dat den eyn waghen nicht dregen scholde
2035 To seuen werff vnde so wech voren."
De konnynck begunde hir na to horen,
Alze he den schat horde nomen,
Vnde sprack: „van wanne is de yw ghekomen?
Segget yd nu, ik mene den schat."

2040 ¶ Reynke sprack: „wat hulpe my dat,
Dat ik yw des nicht en sede?
Wente ik en neme des nu yo nicht mede.
Ik wylt yw seggen, nu gy yd my heet.
Wer dorch leff noch dorch leet
2045 Schal dat nu lenger blyuen vorholen,
Wente de schat was ghestolen.
Id was bestelt, men scholde yw morden,
Hadde de schat nicht ghestolen worden.
Gnedighe here, merket gy dat?
2050 Dyt makede de vormaledyede schat.
Dat de schat sus ghestolen wart,
Des dede myn vader eyne quade vart
Van desser werlde to ewygem schaden.
Doch was yd nutte to yuwen gnaden."

Book 1, Chapter 23
Book 1, Chapter 23

Book 1, Chapter 23



¶ Wo de konninck leet swygent beden vnde Reynken van der ledderen wedder affstygen, vp dat he ene beth vragede. Dat XXIII. ghesette.

2055 ALze de konnigynne van Reynken horde,
Dat he sprack van desseme morde,
De andrepende was ereme heren,
Se begunde syk seer to vorveren.
Se sprack: „ik vormane yw, Reynart,
2060 Vp de langen hennevart,
De yuwe sele nu varen schal,
Dat gy de warheyt seggen al,
Wo yd is vmme dessen mord."

¶ De konnynck sprack do alzo vort:
2065 „Men schal beden eynen yslyken to swygen
Vnde laten Reynken nedder stygen;
Desse sake gheyt my suluest an,
Dat ik de beth moghe vorstan."
Do krech Reynke eynen beteren moet
2070 Vp der ledderen, dar he stoet.
Se mosten en do alzo wedder
Affstygen laten van der ledder.
De konnynck nam en by syk allene,
Ok de konnygynne, vnde vrageden ene,
2075 Wo desse sake were ghetacht.
Ja, do wolde Reynke legen myt macht;
He dachte: „mochte ik nu wedder wynnen
Des konnynges hulde vnde der konnygynnen,
Vnde mochte dat dar to vorweruen,
2080 Dat ik desse alle mochte vorderuen,
De sus nu stan na myneme doet,
Vnde ik so queme vth desser noet,
Dat mochte ik reken vor grote bathe.
Men ik moet seer legen vthermathe."

Book 1, Chapter 24
Book 1, Chapter 24

Book 1, Chapter 24



¶ Wo Reynke openbar wroget vnde besecht synen eghenen vader vnde syne anderen vrunde, vppe dat in sodaner manneren syne vyende mede worden besecht, vnde wo he by sodanen stucken wart vorlöset. Dat XXIIII. capittel.

2085 DE konnygynne sprack wedder an:
„Reynke, latet vns recht vorstan
Van desser sake de warheyt vast,
Vp dat yuwe sele blyue vmbelast."

¶ Reynke sprack: „syd des berycht,
2090 Ik mod nu steruen, dat is anders nicht;
Scholde ik denne myne sele alzo beladen,
Dar myt se queme in ewygen schaden
Vnde se des ewych scholde entgelden?
Beter ysset, dat ik de nu mod melden,
2095 Wo wol se syn myne leuesten Magen,
De ik vul node scholde bedragen.
Ik vruchte der hellen pyne, de dar is groet;
Dar vmme ik yd yummer seggen moet."

¶ Deme konnynck wart dat herte swar;
2100 He sprack: „Reynke, sechstu ok war?"

¶ Reynke sprack: „o eddele here,
Id is war, al byn ik sus sundich sere.
Wat scholde my dat to bathe komen,
Dat ik my suluen wolde vordomen?
2105 Gy seen yo wol, wo yd myt my is,
Steruen mod ik nu, dat is wys.
Scholde ik nu nicht spreken de warheyt,
Dar my de doet vor ogen steyt?
My mach nycht helpen bede efte gud."
2110 Sus beuede Reynke, dar he stod,
In eyneme ghefynseden schyn van vruchten.
Vort sprack de konnygynne myt tüchten:
„Reynkens nod entfermet my sere.
Hir vmme, bydde ik yw, myn here,
2115 Doet Reynken etlyke gnade,
Vp dat na blyue grotter schade.
Latet ene nu in desser stunt
Vns wytlyk doen de rechten grunt,
Vnde dat eyn yslyk swyghe styl,
2120 Vp dat he nu spreke, dat he wyl."

¶ De konnynck boet swygent alzo vort.
Reynke sprack: „nu horet myne wort!
Is dat myneme heren, deme konnynck, leff,
Ik wyl yw lesen sunder breff
2125 Vnde de vorrederye openbaren,
Dar ik nemande dencke an to sparen."

¶ Nu machmen horen eynen nyen vunt,
(Reynkens loßheyt hadde nene grunt)
Wo he synem egen vader mede
2130 Quad vnde vnere ouer sede,
Ok den greuynck, synen leuesten vrunt,
De em doch in allen nöden bystunt.
Dyt dede he al in der andacht,
Datmen synen worden des to beth geue macht,
2135 Dat he alzo myt syner sprake
Syne vyende brochte in de suluen sake,
De sus na syneme lyue stunden.

¶ He sprak: „myn here vader hadde ghevunden
Des mechtygen konnynges Emerykes schat
2140 In eyneme vorholentlyken pat,
Vnde do he hadde sus groten gud,
Wart he so stolt vnde hoghe van moed
Vnde helt alle deren in vnwerdicheyt
Myt syner gecklyken hochfardicheyt,
2145 De to voren syne ghesellen waren.
He leeth Hyntzen, den kater, varen
In Ardenen, dat wylde lant,
Dar he Brunen, den baren, vant;
He entboet eme dar syne hülde
2150 Vnde dat he in Vlanderen komen scholde,
Eft he konnynck wolde wesen.
Do Brun vnde Hyntze den breff hadden lesen.
He wart kone, vrolych vnde vnvorverd,
Wente he des lange hadde begherd.
2155 He reysede in Vlanderen altohant,
Dar he mynen heren vader vant;
He entfenck ene wol vnde sande tor stunt
Na Grymbart, dem wysen, vnsen vrunt,
Vnde na Ysegrym ok alzo vort.
2160 Desse veer handelden mannich wort;
Hyntze de kater was de vyfte.
Dar lycht eyn dorp, dat heeth Yfte;
Twysschen Yfte vnde Ghent
Hadden se sus dyt perlement
2165 In eyner dusteren, langen nacht.
Nicht myt god, men des duuels macht,
Vnde myt mynes vaders ghewelde,
De se dwanck myt syneme gelde,
Sworen se dar des konnynges doet;
2170 Eyn yslyk deme anderen syne hulde boet.
Se sworen vp Ysegrymes höuede vorware
Alle vyue, dat Brun de bare,
Den wolden se to konnynge maken
Vnde voren en in den stoel to Aken
2175 Vnde setten eme vp de krone van golde.
Were yemant, de dyt keren wolde,
Van des konnynges vrunden efte magen,
De scholde myn vader al voryagen,
Myt syneme schatte dat vmme dryuen,
2180 Myt vmme to kopen, myt breue to schryuen.
Dyt krech ik to wetten alzo:
Id gheschach vp eynen morgen vro,
Dat Grymbart den wyn dranck vnghespart,
Dar van he vrolyck vnde drunken wart,
2185 Vnde sede dat hemelyken syneme wyue.
He sprack: „see, dat dyt by dy blyue!"
Se swech so lange, vorstad my recht,
Dat se yd myneme wyue ok heft ghesecht.
Se swor er, dar se weren to samen,
2190 By der dryer konnynge namen,
By erer ere vnde truwe,
Wer dorch leff noch dorch ruwe,
Nemande scholde [se] seggen vort;
Men myn wyff helt nicht ere wort.
2195 Wente dat erste, dat se by my quam,
Sede se my al, dat se vornam.
Se sede ok eyn warteken dar by,
Dat ik encket vorstunt by my,
Dat yd war was alder dynck;
2200 Ik was al drouych, wor ik ok ghynck.
Ick wart andencken der poggen al,
De eyns to gode repen myt grotem schal,
Dat he en eynen konnynck wolde gheuen,
Dat se in dwange mochten leuen,
2205 Wente se weren vry in allem lant.
God horde se vnde sande en tohant
Den adebar, de se noch hatet
Vnde se nummer in vreden latet;
Alle tyd deyt he ene vngnade.
2210 Nu klagen se vast, nu ysset to spade;
Se syn bedwungen alder dynck
Vnder den adebar, eren konnynck."

    ¶ Sus sprack Reynke to al den deren,
De dar stunden vnde de dar weren:
2215 „Seet, sus vruchtede ik seer vor vns allen,
Dat yd ok myt vns sus mochte vallen.
Here, sus sorgede ik ok vor yw,
Des gy my weynich dancken nu.
Ick kenne Brunen schalck vnde quaet
2220 Vnde vul van groter ouerdaet.
Dar vmme vruchtede ik ene seer;
Ik dachte, worde he vnse heer,
Dat wy denne alle weren vorlorn.
Ik kenne den konnynck wol gheborn,
2225 Seer mechtich vnde ok guderteren
Vnde ok gnedich allen deren.
Ik dachte vuste vp desse dynge,
Id were eyne quade wesselynge,
Datmen eynen bur, eynen vneddelen vrad,
2230 Brochte in alsodanen stad.
Ick dachte dar vp mannyghe weken,
Wo ick desse sake mochte tobreken.
Bouen alle sake vrodede ick dat:
Behelde myn vader synen schat,
2235 He scholde myt syneme valschen spele
To plasse bryngen vele vnde vele
Vnde den konnynck bryngen van syner ere.
Dyt betrachtede ik gantz sere,
Wor de schat wesen mochte,
2240 Vp dat ik en van dannen brochte.
Wor myn vader, de lystyge olde,
In deme velde efte in deme wolde
Henne toch efte henne leep,
Was id heet, kolt, nat efte deep,
2245 Was id by nachte efte by dage,
Jummer was ik ok in der laghe.

Book 1, Chapter 25
Book 1, Chapter 25

Book 1, Chapter 25



¶ Wo Reynke sprickt vnde vorvolget syne vpghehauene loggen van deme schatte vnde sprickt, so hir volget. Dat XXV. capittel.

IK lach vp eyne tyd in der erde
Vnde wachtede, alze de seer begherde,
Wo ik best gheweten konde
2250 Vnde wor dat ik den schat ghevunde,
Dar ik gherne van hadde vornomen.
Do sach ik mynen vader komen
Vth eyner steynrytzen, de was deepe.
Ik lach vorborgen, efte ik slepe;
2255 Nicht en wuste he van my,
Dat ik em was so na by.
He beghunde, syck wyde vmme to seen.
Do he vornam, dat he was alleen,
Vnde alze he sus nemande sach,
2260 Dede he, alze ik yw seggen mach:
He stopte dat hol wedder myt sande
Vnde makede dat ghelyck deme anderen lande.
Dat ik dyt sach, dar wuste he nicht van.
Ok sach ick, er he schede van dan,
2265 Dat he den stert leet ouer gaen,
Dar syne voete hadden ghestaen;
He vorwyldede ok syn vötspor myt deme munde.
Dyt lerede ik dar in der stunde
Van myneme olden valschen vader,
2270 De desse lyste wuste alle gader;
Sus leep he wech na syneme ghewynne.
Ik dachte vast in myneme synne,
Efte dar mochte wesen de schat;
Ik ghynck to werke vnde opende dat ghat
2275 Myt mynen voeten vnde krop dar in.
Dar vant ik groten ghewyn,
Fynes suluers vele vnde rot golt.
Hir en is ok nemant alzo olt,
De des ye so vele to lyke sach.
2280 Do sparde ik wer nacht efte dach,
Ik ghynck slepen vnde dragen
Sunder karen vnde sunder wagen.
My halp myn wyff, vrouwe Ermelyn;
Wy hadden arbeyt vnde pyn,
2285 Eer wy den seer ryken schat
Brochten in eyne ander stat,
Dar he beth lach to vnser laghe.
De wyle was myn vader alle daghe
By den, de den konnynck sus vorreden.
2290 Nu moghe gy horen, wo se deden:
Brun vnde Ysegrym sanden vth to hant
Ere breue in mannich lant
An alle, de soldye wynnen wolden.
Brun de bare scholde se vpholden,
2295 Vnde dat se schere to eme quemen
Vnde ere soldye to voren nemen;
He scholdet ene gheuen myt mylder hant.
Myn vader leep do dorch de lant
Vnde droch erer twyer breue.
2300 Wo luttyk wuste he, dat de deue
Em synen schat hadden ghenomen!
Ja, haddet em ok mogen vromen
Alle de werlt to den stunden,
He en haddes nicht eynen pennynck ghevunden.

Book 1, Chapter 26
Book 1, Chapter 26

Book 1, Chapter 26



¶ Wo Reynke noch sprickt van syneme vntruwen vader vnde wo de synen ende nam, dar myt he syne loggen slut. Dat XXVI. ghesette.

2305 DO myn vader al vmme myt pyne
Twysschen der Elue vnde deme Ryne
Hadde ghelopen dorch de lant,
Dar he mannigen tzoldener vant,
De he wan myt syneme golde,
2310 De Brunen to hulpe komen scholde,
Alze de sommer queme int lant,
Do kerede he wedder, dar he vant
Brunen vnde de ghesellen syn.
He sede en van der groten pyn
2315 Vnde de mannichfoldyghen sorghe,
De he vor de hogen borghe
Int lant van Sassen hadde gheleden,
Dar de yegers na eme reden
Myt eren hunden alle daghe
2320 Vnde so syn lyff hangede in der waghe:
Se hadden eme daen vele to wedderen.
Dyt sprack he vor den veer vorredderen.
He töghede ok de breue van den ghesellen,
De Brunen do seer wol bevellen;
2325 De lesen se alle vyue to samen,
Dar twalff hundert kempen by namen
Van Ysegryms magen al in stunden,
Myt scharpen tannen vnde wyden munden,
Sunder de katers vnde de beren,
2330 De alle in Brunen hulpe weren;
Alle de veelvratzen vnde de dassen,
Beyde van Dorryngen vnde van Sassen,
Desse hadden al myt em ghesworen,
In deme datmen en gheue to voren
2335 Van dreen weken eren tzolt,
So wolden se komen myt ghewolt
To Brunen by deme ersten bode.
Dyt hynderde ik al, des dancke ik gode.
Do dyt alzus al was bestelt,
2340 Ghynck myn vader ouer gynt velt
Vnde wolde ok den schat beschouwen;
Men do ghynck yd to groten ruwen:
Jo meer he sochte, yo myn he vant,
Al syn soekent was men eyn tant,
2345 Syn schat was al wech ghedragen.
Dar dede he, dat ik mach klagen,
Wente he van torne syk suluen hynck.
Alzus bleff na Brunen dynck
By mynen behenden lysten al.
2350 Nu merket hir myn vngheval:
Isegrym vnde Brune, de fraet,
Hebben nu den nauwesten rad
By deme konnynck tor hoghen banck,
Vnde arm man Reynke is sunder danck,
2355 Heft synen egen vader ouergeuen,
Vmme den konnynck to beholden syn leuen.
Wor syn se hir, de dyt doen scholden,
Syk suluen to vorderuen, vmme yw to beholden?"

Book 1, Chapter 27



¶ Wo Reynke den konnynck vnde de konnygynne vorleydet myt loghene vnde se in waenhöpenynge brynckt van deme schatte. Dat XXVII. ghesette.

DE konnynck vnde de konnygynne,
2360 Se hopeden beyde vp ghewynne.
Se nemen Reynken vp eynen ort
Vnde spreken: „segget vns nu vort,
Wor gy hebben den groten schat!"

¶ Reynke sprack: „wat hulpe my dat,
2365 Scholde ik nu wysen myn gud
Deme konnynge, de my hangen doet
Vnde löuet den deuen vnde mordeneren,
De myt legende my besweren
Vnde wyllen my vorretlyken myn lyff affwynnen?"

2370 ¶ „Neen, Reynke", sprack de konnygynne,
„Myn here schal yw laten leuen
Vnde yw vruntlyken vorgheuen
Alto malen synen öuelen mod.
Gy scholen vort an wesen vroet
2375 Vnde myneme heren alle tyd ghetruwe."

¶ Reynke sprack „myn leue vruwe,
In dem dat my de konnynck nu
Dyt vast louen wyl vor yw,
Dat ik mach hebben syne hülde,
2380 Vnde alle myne bröke vnde schülde
Ok allen vmmod my wylle vorgheuen,
So is neen konnynck nu in deme leuen
So ryke, alze ik en maken wyl
(Wente des schattes is bouen mathe vyl)
2385 Vnde [wil] eme wysen, wor de lycht."

¶ De konninck sprak: „vrowe, louet eme nicht!
Legen, stelen vnde rouen,
Sodanes moghe gy eme to louen;
He is der argesten loggener eyn."

2390 ¶ De konnyngynne sprack: „here, neyn!
Al was Reynke quad van leuen,
Nu moghe gy em wol louen gheuen,
Wente he den greuynck, synen vrunt,
Mede besecht in desser stunt,
2395 Dar to ok synen eghen vader,
De he beschonen mochte alle gader
Vnde mochte dat seggen van ander deren,
Wolde he wesen quaderteren.
He wert nicht meer syn so vnghetruwe."

2400 ¶ De konninck sprack: „mene gy dat, vruwe,
Vnde dor gy dat vor yuwe beste raden,
Dat dar nicht na kome groter schaden,
So wyl ik desse broke nemen vppe my
Van Reynken, wo groet de sake ok sy,
2405 Vnde wyl echt läuen synen worden schone.
Men ick sweret em by myner krone:
Weret, dat he hir na meer myßdede,
Al, de em to horen tom teynden lede,
We se ok weren, se scholden al
2410 Komen in schaden vnde vngheval,
Dar to in vele perlement."
Reynke sach sus vmmewent
Den konnynck vnde krech eynen beteren mod.
„Here", sprack he, „ik were vnvroet,
2415 Wan ick nu spreke alzodane wort,
De ick so nicht bewysede vort,
Ja, in korter tyd, spade vnde vro."
De konninck menede, yd were alzo,
Vnde vorgaff Reynken alle gader,
2420 Erst de vngunste van syneme vader
Vnde syne eghene schülde ock alzo.
Do wart Reynke vtermaten vro.
Dat enkonde ok anders nicht wesen,
Wente he was van deme dode ghenesen.

Book 1, Chapter 28



¶ Wo Reynke deme konnynge dancket vnde der konniginnen vnde syne loggene vorvolget, vp dat he moghe entkomen vth der last. Dat XXVIII. capittel.

2425 O Konnynck", sprak Reynke, „eddele here,
God möthe yw lonen desser ere
Vnde myner vrouwen, de gy my doet.
Ik wyl des dencken, byn ik vroet,
Vnde yw des dancken so hochlyken,
2430 Wente in allen landen vnde ryken
Leuet nu nemant vnder der sunne,
Deme ik den schat alzo wol ghunne
Alze yw beyden, wente gy
Dyt sus hebben vordenet vmme my.
2435 Ik gheue yw den ane allen hath
So vry, alze den konnynck Emeryck besath.
Nu wyl ik yw seggen, wor he lycht,
Vnde wyl de warheyt sparen nicht.
Int osten van Vlanderen, merket my,
2440 Dar lycht eyne grote wosteny.
Dar is eyn busch, de heth Husterlo,
Syn rechte name de is alzo:
Dar is eyn born, heth Krekelput,
(Gnedyghe here, merket gy dyt!)
2445 Desse steyt nicht vern dar van.
Dar kumpt nicht hen wer wyff efte man,
Ja, in eyneme gantzen yar,
So grote wyltnysse is al dar,
Sunder de vle vnde de schufuth:
2450 Here, dar lycht de schat behuth.
De stede is gheheten Krekelputte,
(Vorstath dyt wol, yd is yw nutte)
Gy scholen dar hen vnde ok myn vrouwe,
Wente ik nemande wed so ghetruwe,
2455 Den gy senden alze eyn bode,
Wente yuwen schaden wolde ik node.
Here, gy suluen moten dar hyn.
Wan gy Krekelputte vor by syn,
Werde gy dar vynden twey yunge berken,
2460 (Here her konninck, dyt schole gy merken!)
De harde by deme putte staet.
Gnedyghe here, to den berken ghaet,
Dar lycht de schat vnder begrauen.
Dar schole gy kratzen vnde schrauen,
2465 Denne vynde gy moß an eyner syde,
Denne werde gy vynden mannich ghesmyde
Van golde rycklyken vnde schone.
Gy werden dar vynden ok de krone,
De Emeryck droch in synen dagen;
2470 De scholde Brune hebben ghedragen,
Wan syn wylle hadde ghescheen.
Gy werden dar mannyghe tzyrheyt seen,
Eddele ghesteynte vnde guldene werck,
De werdich syn mannich dusent marck.
2475 Her konnynck, alze gy hebben dyt gud,
Wo vaken wylle gy in yuweme mod
Ghedencken: „o Reynke, ghetruwe voß,
De hir sus grauede in dyt moß
Dessen schat myt dyner lyst,
2480 God gheue dy ere, so wor du byst.""

Book 1, Chapter 29



Hir na wert ghesecht, alse wan eyn vntruwe schalck by eynem vorsten is belastet vnde myt loggen efte lofte loß wert vnde so des vorsten mod heft vmmewendet, denne werden se alle vorveret, de ouer den schalk hebben gheklaghet; vnde vp dat se van alsodaneme vmbelast blyuen mogen, so seggen se al, wat deme vntruwen leff is, vnde seggen, yd sy war, wes he heft ghesecht, so gy hir na horen mogen van deme hazen. Dat XXIX. ghesette.

DE konninck sprack: „horet my, Reynart,
Gy möten myt my vp de vart;
Ik kan de stede allene nicht raken,
Ik hebbe wol horen nomen Aken,
2485 Lupke, Kollen vnde Parys,
Men wor Husterlo efte Krekelput is,
Dar en hebbe ick ne er van ghehort.
Ik vruchte, yd is men eyn dichtet wort."

¶ Dyt enhorde Reynke nicht gerne.
2490 He sprack: „here, ick wyse yw yo nicht verne,
Alse wente to der groten Yordane,
Dat gy my sus holden in quademe wane.
Id is hir harde by in Flanderen.
Myne worde wyl ick nicht voranderen.
2495 Horet, ick wyl hir vragen etlyke ghesellen,
De ok dat sulue scholen vortellen,
Dat Krekelput by Husterlo,
Dat de dar is vnde heth alzo."
He reep Lampen, vnde Lampe vorschrack.
2500 To hant Reynke to eme sprack:
„Lampe, weset nicht vorveret!
Komet, de konninck yuwer begheret.
Ik vraghe yw by yuwen eeden,
De gy kortes myneme heren deden,
2505 Segget yd by deme suluen eyd:
Wette gy nicht, wor Husterlo steyt
Vnde Krekelput in der wosteny?"
Lampe sprack: „wyl gy yd horen van my,
Krekelput is by Husterlo,
2510 Dat is eyn busch, de heth alzo;
Wente Symonet de krumme müntede dar
Syn valsche gelt so mannich yar
Vnde lach dar myt den ghesellen syn.
Ik hebbe dar vaken gheleden pyn
2515 Van hunger vnde van groteme vroste,
Wan ick in nöden lopen moste
Vor Ryne, deme hunde, de my was hart."
Do sprack vortan de vos Reynart:
„Lampe, ghaet wedder mankt ghenne knecht,
2520 Gy hebben myneme heren ennoch ghesecht."

¶ De konninck sprack: „Reynke, weset to vrede,
Wente ick in hastygem mode dat dede,
Dat ik yw betech myt vnrechten dyngen.
Men seed, dat gy my dar henne bryngen."

2525 ¶ Reynke sprack: „des were ick gantz vro,
Wan myne sake stunde alzo,
Dat ick myt deme konnynge mochte wanderen
Vnde mochte eme suluen volgen in Flanderen;
Men, myn here, yd were yw sunde.
2530 De sake segge ik yw in desser stunde,
Wo wol ik my des van rechte mach schamen.
Wente Ysegrym eyns in des duuels namen
In eynen orden ghynck hir bevoren
Vnde to eyneme monnyke wart beschoren.
2535 Eme konde an der prouene nicht ghenogen,
De em VI monnyke vpdroghen.
He klaghede alle tyd vnde kermde
So seer, dat yd my entfermde,
Wente he wart kranck vnde trach.
2540 Do halp ik eme alze myneme maech,
Ik gaff eme rad, dat he quam van dan.
Hir vmme byn ik in des pawes ban.
Myt yuweme wyllen wyl ik morgen,
Ok myt yuweme rade, myne sele besorgen
2545 Vnde wyl vro, alze de sunne vpghaet,
Na Rome vmme gnade vnde aflaet.
Van dar wyl ick ouer meer,
Vnde eer ik do eyn wedderkeer,
Wyl ick so vele hebben ghedaen,
2550 Dat ik myt eren mach by yw ghaen.
Reysede ik nu myt yw, wor dat ok were,
Eyn yslyck spreke: „seed, vnse here
Heft nu sus syn meyste bedryff
Myt Reynken, deme he wolde nemen dat lyff;
2555 Dar to is Reynke ok in deme ban."
Seet, gnedyghe here, wylt dyt vorstan."

¶ „Id is war", sprak de konnink, „nach deme gy syd
In deme banne, dat were my vorwyd,
Wan ik yw lethe myt my wanderen.
2560 Ik wyl Lampen efte eynen anderen
Myt my nemen to der putte.
Men vorwar, Reynke, yd is yw nutte,
Latet yw absolueren vth deme ban.
Gy hebben myne hülde, gy mogen ghan.
2565 Ik en wyl yuwe bedevart nicht weren.
My duncket, gy wyllen yw gantz bekeren
Van deme quaden to guden dyngen.
God late yw de reyse vullenbryngen."

Book 1, Chapter 30
Book 1, Chapter 30

Book 1, Chapter 30



¶ Wo dat de konnynck openbar Reynken vorgaff alle syne myssedaet, de he ghedan hadde, vnde gheboet eynem yslyken, dat he Reynken vnde de synen scholde eren vnde reuerencie beden. Dat XXX. capittel.

REcht alze dyt was ghedaen,
2570 Ghynck de konninck suluen staen
Vp eyne hoghe stede van steyne
Vnde heet de deren alghemeyne
Swygen vnde sytten int gras,
Islyck na dat he gheboren was.
2575 Reynke stunt by der konnyngynnen.
De konnynck sprack van al synen synnen:
„Swyget vnde horet al ghelyke,
Gy vogele, gy dere, arm vnde ryke,
Horet to, gy kleynen vnde gy groten,
2580 Myne baronen vnde myne hußghenoten!
Reynke steyt hir in myner ghewolde,
Den men hüden hangen scholde.
Nu heft he dat hir ghedaen to houe
So vele, dat ick ene nu loue.
2585 Ik geue em myne hulde myt gantzeme synne.
Vnde ok myn vrouwe, de konnygynne,
Heft so vele ghebeden vor en,
Dat ick syn vrunt gheworden byn
Vnde he vorsonet is teghen my
2590 Vnde ik hebbe en ghegeuen vry,
Beyde syn gud, syn lyff vnde lede.
Ik gheue em dar to vasten vrede
Vnde ghebede yw allen by yuweme lyue,
Dat gy Reynken vnde syneme wyue
2595 Vnde synen kynderen alle ere doet,
So wor se yw komen in ghemoet,
Isset by nachte efte ysset by daghe.
Ik enwyl ok nu meer nene klaghe
Van Reynkens dyngen nicht horen.
2600 Heft he quad ghedan hir bevoren,
He wyl syck beteren vnde dyt alzo:
Wente Reynke, he wyl morgen vro
Staff vnde rentzel nemen an
Vnde to deme pawes to Rome ghan;
2605 Van dannen wyl he ouer dat meer
Vnde kumpt ock nicht wedder heer
Er, dan dat he heft vulle afflat
Van alle der sundichlyken daet."

Book 1, Chapter 31
Book 1, Chapter 31

Book 1, Chapter 31



¶ Wo Reynkens wedderparte syk vorschreckeden vnde vntofreden weren, do Reynke loß wart, vnde wo Ysegrym vnde Brun ghevangen worden vnde öuel ghehandelt.    Dat XXXI. ghesette.

Hyntze sprack van groteme torn:
2610 „Alle vnse arbeyt ist vorlorn",
To Ysegryme vnde ok to Brune,
„Ik wolde, dat ik were to Luntertune.
Is Reynke wedder in des konnynges gunst,
He wert bruken alle syne kunst,
2615 Alle dre werde wy nu beth gheschendet.
He heft my rede eyn oghe gheblendet,
Dat ander oghe steyt nu euentür."

¶ Brun sprack: „gud rad is hir nu dür."
Isegrym sprack: „dyt is seltzen dynck,
2620 Gha wy hen vor den konnynck."
Se ghyngen hen myt drouygen synnen,
Isegrym vnde Brun, vor de konnygynnen.
Se spreken vp Reynken mannich wort.
De konnynck sprack: „hebbe gy id nicht ghehort?
2625 Ik hebbe Reynken to gnaden entfangen."
De konnynck wart tornich vnde leet se vangen,
Brunen vnde Ysegrym, myt der hast,
He leet se bynden vnde sluten vast.
He was en doch quad vmme de word,
2630 De he van Reynken hadde ghehord.
Alzus krech vp den suluen dach
Reynkens sake eynen vmmeslach.
Syne wedderparten he sus vorreet
Vnde vorwerff ok, datmen do sneet
2635 Van Brunen rugge eyn vel aff,
Datmen em to eyneme rentzel gaff,
Voetes lanck vnde voetes breet.
Allentelen wart sus Reynke bereet.
Reynke bath de konnygynnen do,
2640 Dat se eme wolde schaffen twey scho,
Vnde sprack: „vrouwe, ik byn yuwe pelegrym.
Hir is myn ouerhere Ysegrym,
De heft veer scho, vast vnde gud,
Der suluen ik twey hebben mod.
2645 Bestellet my dat by myneme heren.
Ok moed vrouwe Gyremod twey entberen,
Se blyft doch to hus in ereme ghemack."
To hant de konnyngynne sprack:
„Scholdet ok kosten erer beyder lyff,
2650 Isegrymen mene ik vnde syn wyff,
Se möten malck twey scho entbern."
Reynke sprack: „ik dancke yw gern.
Nu kryghe ik veer gude scho.
Ja, alle dat gude, dat ik do,
2655 Des schole gy mede deelaftych syn,
Gy vnde ok de here myn.
Wente yd is yslykens pelegrymen recht,
Dat he vor de to bydden plecht,
De em helpen myt ychteswes.
2660 Dat do gy vlytich, god lone yw des."

Book 1, Chapter 32
Book 1, Chapter 32

Book 1, Chapter 32



¶ Wo Ysegryme syne vorvoete vnde syneme wyue ere achtervoete worden affghestroyffet, dar Reynke scho aff krech, vnde wo Brunen eyn stucke van syneme velle wart ghesneden, Reynken to eyneme rentzele. Dat XXXII. capittel.

REynke, de valsche pelegrym,
Vorwerff, dat her Ysegrym
Van beyden vorvoeten ton knyen to
Heft vorloren syne scho.
2665 Des ghelyck syn wyff, vrow Ghyremod,
Worden er achtersten voete blod,
Dat fel al myt den klawen af.
Desse scho men vort Reynken gaf.
Sus worden den beyden ghestroyfet de been.
2670 Ne werlde worden armer wychte gheseen
Alze Brun, Ysegrym vnde syn wyf.
Se hadden vyl na ghelaten er lyf;
Wente Brunen was ok de reyse nicht gud:
He vorloß eyn stucke van syner hud.
2675 Sus brachte echt Reynke desse III to plas.
He ghynck, dar de wulfynne was,
Vnde sprack: „seed doch hir, min leue moye,
Ik mod nu dregen yuwe schoye.
Gy hebben vaken vnde mannich werf
2680 Grote moye ghehath vmme myn vorderf;
Dat is my alto malen seer leyt.
Men so alze yuwe sake nu steyt,
Dar hebbe ik vele vmme ghedan.
Van gantzeme herten ik yw des gan,
2685 Wente gy synt van mynen leuesten magen,
Dar vmme wyl ik yuwe schoye dragen.
Vordene ik aflaet, weynych efte vele,
Dar van kryge gy alzus yuwe dele,
Wente ik mod wanderen ouer de see."
2690 Vrouwe Ghyremod lach in groteme wee,
So dat se nauwe konde spreken.
Doch sprak se: „ach Reynke, god möte vns wreken,
Dat sus vort geyt yuwe wylle."
Isegrym lach vnde swech pur stylle,
2695 He hadde de seuen vraude nicht al,
Brun, syn gheselle, ok alzo wal:
Se weren ghebunden vnde vorwunt.
Reynke bespottede se, dar he stunt.
Hadde Hyntze dar ghewest, de wylde kater,
2700 Reynke hadde em ok ghewermet dat water.

Book 1, Chapter 33
Book 1, Chapter 33

Book 1, Chapter 33

    Dat XXXIII. capittel

¶ Wo Reynke orloff nam vnde scheyde vth deme houe vnde fynsede syk, wo he wolde pelegrymacye ghan, vnde wo eme de ram den staff dede vnde den rentzel anhanghede.

DEs anderen dages, des morgens vro,
Reynke smerede syne scho,
De Ysegrym kortes hadde vorlorn
Vnde ok syn wyf den dach dar bevorn.
2705 He ghynck to deme konnynck vnde sede:
„Here, yuwe knecht is nu rede
To ghande ouer de hylgen weghe.
Hetet yuwen prester, dat he my seghe,
Dat ik vnder der benedygynge
2710 De pelegrymacye vullenbrynge."
De rambock was de cappellan,
De de geystlyken dynck plach to vorstan.
He was ok schryuer vnde heet Bellyn;
Den reep de konnynck to syk in.
2715 He sprack: „gy scholen Reynken alzo vort
Ouerlesen welke hylge wort;
He mod eyne lange reyse nu ghan.
Henget ok eme den rentzel an,
Dar to doet gy eme synen staff."
2720 Bellyn deme konnynge antwort gaff:
„Here, hebbe gy des nicht vorstan,
Dat Reynke is in des pawes ban?
Ick queme tho plasse, dat is wys,
Wente de bysschop myn ouerste is
2725 Vnde wan eme dyt worde ghesecht.
Ik do Reynken wer krum efte recht.
Doch kondemen dat so vmmedryuen,
Dat ick mochte ane schaden blyuen
By deme bysschoppe, heren Anegrunt,
2730 Vnde syneme proueste, her Lozevunt,
Vnde vor Rapiamus, syneme deken,
So wolde ik de benedygynge spreken
Ouer Reynken, yuwen pelegrym."
De konnynck sprack: „wat schal de rym
2735 Vnde de velen vnnutten wort,
De hir van yw werden ghehort?
Wylle gy nicht lesen recht noch krumme,
Dar sla syck de düuel vmme!
Wat achte ick den bysschop in deme dome?!
2740 Höre gy nicht, Reynke wyl tho Rome,
He wyl syck beteren; wyl gy dat storen?"
Bellyn klauwede syck by den oren,
Do he den konnynck sach tornich wesen.
He beghunde vort in deme boke to lesen
2745 Ouer Reynken, de des weynich rochte.
Id halp so vele, alze yd mochte.

Book 1, Chapter 34
Book 1, Chapter 34

Book 1, Chapter 34



¶ Wo Reynke ghynck syne vart vnde tögede syck seer drouich, vnde alle deeren eme mosten volghen vorder weges. Dat XXXIIII. ghesette.

DO ouer Reynken was ghelesen
Vnde he rede beghunde to wesen,
Staff vnde sack wart eme ghedan
2750 Vnde fynsede syck to Rome to ghan
He leet vallen ghefynsede tranen,
De lepen ouer syne granen,
Alze efte eme yammerde syn herte.
Men hadde he van ruwen yennyghe smerte,
2755 Dat sulue anders nicht en was,
Men dat he nicht de mede to plas
Mochte bryngen, de dar weren,
Ghelyck he Ysegrym vnde Brunen, deme beren.
Dyt mochte eme so nicht ghevallen.
2760 Nochtant stunt he vnde bath se allen,
Dat se vor em bydden scholden
Alzo ghetruwentlyk, alze se wolden.
Reynke hastede seer van dar;
He was noch gantz seer in vaer
2765 Alze eyn, de syk schuldich weet.
De konnynck sprack: „yd is my leet,
Reynke, dat gy sus hastich syd."
„Neen", sprack Reynke, „yd is recht tyd:
De gud wyl doen, en schal nicht sparen.
2770 Gheuet my orlef vnde latet my varen."

¶ De konnynck sprack: „hebbet orloff!"
Vnde gheboet to hant ouer al den hoff,
Myt Reynken vorder weges to ghaen,
Behaluen de dar weren ghevaen,
2775 Alze Brun, Ysegrym, de weren in nod;
Se wunscheden syk suluen vaken den dod.

¶ Alsus ghynck Reynke vth deme houe,
Seer groet in des konnynges loue,
Myt syneme rentzel vnde staue
2780 Den rechten wech na deme hylgen graue
(Dar hadde he werff alze Meybom to Aken
Id wolde syk draden anders maken)
Vnde hadde alsus eynen flassen bard
Deme konnynge maket tor suluen vard,
2785 Nicht alleyne eynen bard van flasse,
Men ock eyne neze angheseth van wasse.
Se mosten em volgen in dem suluen daghe,
De ouer em hadden bracht vele klaghe.

Noch sprack Reynke den konnynck an:
2790 „Here, seet, dat yw de nicht entghan,
De twey groten mordenere,
De gy hebben in deme kerkennere.
Quemen se wech, dat were quad,
Se scholden schenden yuwe mayestaet.
2795 Id synt twey böze quade ketyff,
Konden se, seker, se nemen yuwe lyff"
Do dyt alle was ghescheen,
Desse pelegrym leet syck othmodichlyk seen,
He ghynck in groter sympelheyt
2800 Alze eyn, de des nicht beter enweyt.
De konnynck ghynck wedder vp syn slot,
Ock al de deren, kleyn vnde groet.
Reynke heelt syck seer bedrouet,
Meer wan yennich rechte louet,
2805 Dat yd etlyken seer entfermde.
Vp Lampen, den hazen, he seer kermde:
„O Lampe, schole wy vns nu scheyden?
Ick bydde, dat gy my wylt gheleyden
Vnde Bellyn, myn vrunt, de ram.
2810 Gy twey makeden my newerlde gram.
Gy moget my wol beth vorder bryngen,
Gy synt van söter wandelyngen,
Vmberochtet vnde guderteren
Vnde vmbeklaget van allen deeren,
2815 Gheystlyk vnde van guder sede.
Gy leuen recht, alze ick dede,
Do ick eyns eyn klüsener was:
Wente wan gy hebbet loff vnde gras,
Dar mede stylle gy yuwe noet,
2820 Gy vragen denne nicht na flesch efte broet
Edder sus na anderer sunderlyker spyse."
Sus heft Reynke myt sodaneme pryse
Desse twey sympelen seer bedort,
Alzo dat se ghyngen myt eme vort,
2825 Wente dat se quemen vor syn huß
By dat kastel to Malepertuß.

Book 1, Chapter 35
Book 1, Chapter 35

Book 1, Chapter 35



¶ Wo Reynke Lampen myt syck in nam vnde eme syn lyff nam vnde wo he syneme wyue sede de wyse, wo he loß quam. Dat XXXV. ghesette.

ALze Reynke vor de porte quam,
He sprak: „Bellyn neue", to deme ram,
„Gy möten alleyne hir buten staen,
2830 Ick moet in myne veste ghaen.
Lampe schal in ghaen myt my.
Byddet Lampen, dat he trostlyck sy
Myneme wyue, de lychte bedrouet is
Vnde noch drouyger wert werden, dat is wys,
2835 Wan se dyt recht wert vorstan
Dat ik mod pelegrymacie ghan."
Vele söter word Reynke brochte,
Vp dat he desse twey bedregen mochte,
(Dat was syn vpsate vnde al syn syn)
2840 Vnde nam sus Lampen myt syck in.
Dar lach de vossynne in sorgen bedwungen
Myt den kleynen beyden yungen.
Se en menede nicht, dat Reynke de voß
Van deme konnynge queme loß.
2845 Men do se Reynken sus sach komen
Vnde se den rentzel hadde vornomen,
Pelegrymes wyß, myt scho vnde staff,
Hir hadde se groet wunder aff.

¶ Se sprack: „segget my, leue Reynart,
2850 Wo ysset yw gheghan in desser vart?"
He sprack: „ick was in deme houe ghevaen,
Doch wyllygen leet my de konnynck ghaen.
Ick mod nu wesen pelegrym,
Wente Brun de bare vnde Ysegrym
2855 Syn borghe gheworden beyde vor my.
De konninck heft vns (danck hebbe he!)
Lampen ghegeuen in rechter soen,
Vnsen wyllen myt eme to doen.
De konnynck suluen sprack myt bescheyd,
2860 Dat Lampe de was, de my vorreet.
Hir vmme segge ick yw, vrouwe Ermelyne,
Lampe is ghewerd groter pyne,
Ick byn vp ene so rechte gram."
Do Lampe desse word vornam,
2865 Was he vorveret vnde wolde vleen,
Men dat en mochte eme nicht bescheen,
Wente Reynke heft eme vnderghan
De porten vnde greep ene an
By syner kelen gantz mordlyken.
2870 Lampe reep lude greselyken:
„Helpet, Bellyn, des is nu noet,
Desse pelegrym steyt na myneme doet!"
Men kort was ghedan dyt gheschrey,
Reynke beet em den hals entwey.
2875 Alzus entfenck he synen gast.
He sprack: „gha wy eten myt der hast!
Id is to malen eyn gud veth haze.
Wat scholde ik anders doen desseme dwaze?
Dyt hebbe ick eme lange na ghedragen,
2880 He wert nu nicht meer ouer my klagen."
Reynke, syne kyndere vnde syn wyff
Eten vnde pluckeden sus Lampen lyff.
Wo vaken sprack do de vossynne:
„Danck hebbe de konnynck vnde konnygynne!
2885 God gheue en beyden gude nacht,
De vns sus wol hebben bedacht
Myt desser spyse, gud vnde veth."
Reynke sprack: „etet men beth!
Id recket wol to, hir is ghenoch,
2890 Etet yw sath yuwe ghevoch.
Al schal ick yd ock sus suluen halen,
Se motent doch int leste betalen,
De Reynken beseggen vnde vorklagen."

¶ Vrow Ermelyn sprack: „noch mod ik vragen,
2895 Wo worde gy loß vnde quyd?"
Reynke sprack: „dat neme vele tyd,
Scholde ick dat alle seggen mogen,
Wo ick den konnynck hebbe bedrogen,
Ock des ghelyken de konnygynne,
2900 So dat de vruntschop is gantz dunne
Twysschen vns, dat weet ick wol,
Vnde noch krancker werden schal.
He wert my heten valsche wycht,
Wan he de warheyt to wetten kricht.
2905 Kreghe he my wedder in ghewolt,
He neme vor my neen suluer noch golt.
Ick weet yd, he wyl my volgen drade,
He scholde my doen neyne gnade.
Isset, dat he my wedder kricht,
2910 He leth my vnghehangen nicht.
Wy möten hen in Swauen lant,
Dar wy syn sus vmbekant,
Vnde möten dar holden des landes wyse.
Help! dar is so söte spyse,
2915 Honre, ghöse, hazen vnde kanynen,
Dadelen, sucker, vygen vnde rosynen;
Dar synt vele vöghele, kleyn vnde groet,
Myt eygeren vnde botteren backetmen dar dat broet.
Dar is gud water, reyne vnde klar,
2920 Help, wat söter lucht is dar!
Dar synt vyssche, de heten gallynen,
De smecken beth, wan yennyghe rosynen;
Ock welcke andere alze auca,
Pullus, gallus vnde pauca.
2925 Dyt synt al vyssche van mynen dyngen,
Dar derf ick nicht deepe int water na spryngen.
Sodane ath ick in deme orden,
Do ick klusener was gheworden.
Seet, vrouwe, wyl wy leuen in vrede,
2930 Dar wyl wy hen, gy möten mede.
Vp dat gy yd recht vorstaen,
De konnynck leet my hir vmme ghaen,
Dat ick em louede den groten schath,
Den Emeryck, de konnynck, besath.
2935 Ick wysede en hen to Krekelpüth,
Men he vyndet dar wer dat noch dyt,
Al sochte he dar ock yummer mere.
Hir vmme wert he syck tornen sere,
Alze he syck vynt sus bedrogen.
2940 Wat mene gy, wo mannyghe schone loggen
Dat ick dar sprack, eer ick entghynck?
Id was nauwe, datmen my nicht enhynck.
Ick enleet ock ny mere noet,
Ock enkrech ick ny den anxst so groet,
2945 Alze ick dar vor mynen ogen sach.
Id gha my hir na, wo yd ock mach,
Ick en late my dar nicht meer to raden,
To komende in des konnynges gnaden.
Ick hebbe mynen dumen vth syneme munt
2950 Danck hebbe myn subtyle vunt."

¶ Vrouwe Ermelyn sprack alto hant:
„Schole wy nu theen in eyn ander lant,
Dar wy elende vnde vromde weren?
Hebbe wy doch hir, wat wy begheren,
2955 Vnde gy synt mester van yuwen gheburen.
Wor vmme wolde gy dan dat euenturen
Vnde nemen dat vnwysse vor dyt gude?
Wy mogen hir leuen myt sekerer hode.
Vnse borch is yo gud vnde vast:
2960 Al wolde vns doen de konnynck ouerlast
Vnde leyde myt macht to desse strate,
Dar synt so vele sydelghate,
Wy wolden entkomen an synen danck,
Wente wy wetten hir mannygen ghanck.
2965 Dyt wette gy wol heel vnde al.
Eer vns de konnynck vangen schal
Myt macht, dar scholde vele to horen.
Men dat gy eme hebben ghesworen
To varen verne ouer dat meer,
2970 Dat sulue bedrouet myn herte seer."

¶ Reynke sprack by groter truwe:
„Bedrouet yw nicht, myn leue vruwe!
Beter ghesworen, wan vorloren.
My sede eyns eyn wyß man hir bevoren,
2975 Dar ik my bychteswyß mede bereyt,
He sede, dat eyn bedwungen eyt,
Dat de were nicht vele werd.
He hyndert my nicht eynen kattensterd,
Den eyd mene ick, vorstaet my recht.
2980 Ick blyue hir, so gy hebben ghesecht.
Ick hebbe to Rome nicht vele vorloren.
Ja, hadde ick ock teyn eyd ghesworen,
Ik en kome ock nummer to Yherusalem.
Id is my alle nicht bequem:
2985 Ick blyue hir na yuweme rad,
Ik mochte yd vynden wol so quad,
Dar ick queme, alze ick yd hir lethe,
Wyl my de konnynck sus in vordrete
Bryngen, seker, des mod ick wachten.
2990 Al is he my [ok] to starck van machten,
Nochtan, wan ick en wyl bedoren,
Wyl ick eme anhengen klocken myt oren.
Ik do eme quad, dat nicht en docht,
He schalt arger dar vynden, wan he yd socht."

Book 1, Chapter 36
Book 1, Chapter 36

Book 1, Chapter 36



¶ Wo Bellyn Lampen esschede vnde reep, vnde wo Reynke Bellyne myt loßheyt bedrechlyken tosprack. Dat XXXVI. capittel.

2995 BEllyn stunt buten vnde begunde to kyuen.
He reep: „Lampe, wyl gy dar blyuen?
Komet yo wedder vnde latet vns gan!"
Do Reynke dyt hadde vorstaen,
He ghynck vth vnde sprack alzo:
3000 „Bellyn, Lampe de büth yw to,
Latet yw dat nicht syn to wedderen,
He is seer vrolich myt syner medderen.
Dyt scholde ick yw laten vorstaen,
Gy mogen wol sachte vorhen ghaen.
3005 Myn wyff, de syn medder is,
Leth en noch nicht ghaen, dat is wys."
Bellyn sprack: „wat was dat gherochte,
Do Lampe so reep, al dat he mochte
„Bellyn, helpet my, Bellyn!"
3010 Wat dede gy eme do an vor pyn?"

¶ Reynke sprack: „horet my recht!
Do ick vor myneme wyue hadde ghesecht,
Dat ick mod wanderen ouer de see,
Do krech se alderwegen wee,
3015 Dat se lange beswymet lach.
Do vnse vrunt Lampe dyt ghesach,
Do reep he: „helpet, Bellyn, des is noet,
Edder myn medder blyft nu doet.""

¶ Bellyn sprack: „deme sy, wo deme sy,
3020 He reep yo seer droflyken tho my."

„Neen", sprack Reynke, „ick segget vorwar,
Lampen schadet nicht eyn har.
Ick wolde leuer, dat my mysqueme,
Eer dat Lampe schaden neme."

Book 1, Chapter 37
Book 1, Chapter 37

Book 1, Chapter 37



¶ Wo Reynke den rambock Bellyne bedroch vnde ene to plasse brochte. Dat XXXVII. capittel.

3025 Reynke sprak: „Bellyn, horde gy ok dat,
Dat my de konnynck gysteren bat,
Dat ick eme eyn par breue schreue?
Wylle gy se eme bryngen, leue neue?
Se syn gheschreuen vnde bereth,
3030 Schon dynck hebbe ick dar in gheseth .
Lampe is vrolich vtermaten,
Ick mod ene wat betemen laten.
He is myt syner medderen to sprake,
Se seggen vuste welke olde sake,
3035 Se eten vnde dryncken vnde synt vro;
De wyle schreff ick de breue alzo."

¶ Bellyn sprack: „leue Reynart,
Wan de breue wol bleuen vorwart!
Wat hebbe ick, dar men de in steket,
3040 Vp dat de seggele nicht tobreket?"

¶ Reynke sprack: „ick weet wol rad.
De rentzel is dar to nicht quad
Van Brunen velle, den ick droch,
De is wol dicht vnde starck ghenoch;
3045 Dar wyl ik de breue yw leggen in.
Dar aff kryge gy groet ghewyn
Van deme konnynge, vnseme heren.
He wert yw ock entfangen myt eren
Vnde scholen eme seer wylkomen syn."
3050 Dyt löuede alle de ram Bellyn.

¶ Reynke ghynck hastygen wedder in
Vnde nam den rentzel vnde stack dar in
Lampen höuet, den he hadde vorbetten.
Men dat en moste Bellyn nicht wetten,
3055 Dat Lampen höuet dar ynne stack.
He ghynck to Bellyn vnde sprack:
„Seet, henget den rentzel an yuwen hals,
Vnde ick vorbede yw als vnde als,
(Vp dat ick yw nicht bydde vorgheues!)
3060 Nicht schole gy beseen de schryft des breues,
Wente desse breue hebbe ick alzo
Vorwaret; dar vmme latet se to.
Gy möten ock nicht den sack vpdoen,
So werde gy vordenen schencke vnde loen
3065 Wan yd de konnynck so heft ghevunden,
Dat de rentzel is to ghebunden
In sodaner wyse, alze ick ene yw
Hebbe ghedaen to vorwarende nu,
Höret my recht, yd wert yw vromen,
3070 So wan gy vor den konnynck komen.
Wyl gy, dat he yw schal hebben leeff,
So segget, dat gy suluen den breff
Dychteden vnde hebben ghegeuen
Den rad, dat he so is gheschreuen;
3075 Gy krygen loen vnde groten danck."
Bellyn wart vrolych vnde spranck
Van der stede, dar he stoet,
Hoger dan anderhaluen voet
Vnde sprack: „Reynke, neue vnde here,
3080 Nu weet ick, dat gy my doen ere.
Nu werde ick krygen seer groten loff
By al den heren in deme hoff,
Wan se seen, dat ick so wol kan dychten
In schonen worden vnde in slychten.
3085 Wo wol de kunst nicht is by my,
Dat ick kan dychten so wol alze gy,
Se scholent doch menen; ik dancke yw gherne.
Id was gud, dat ik yw volgede sus verne.
Nu wat rade gy vorder, Reynke vrunt?
3090 Schal Lampe ock mede ghan to desser stunt?"
„Neen", sprack Reynke, „wyl gy yd vorstaen,
Lampe kan noch nicht myt yw ghan.
Nu ghaet vor hen in gudem ghemake.
Ick wyl Lampen noch etlyke sake
3095 Vpdecken, de noch syn vorholen."
Bellyn sprack: „so syd gode bevolen!
Ick gha hen vp myne vart."
Sus hastede he seer to houewert.
Alze he dar quam, do was yd myddach.
3100 De konnynck Bellyne sus komen sach,
He sach ok, dat de sulueste ram
Den rentzel droch, den Reynke wech nam.
De konnynck sprack: „segget vns, Bellyn,
Van wanne dat gy ghekomen syn?
3105 Wor is Reynke, ick mod yw vragen,
Dat gy sus synen rentzel dragen?"
Bellyn sprack: „konnynck, eddele here,
Reynke bath my fruntlyken sere,
Ick scholde yw twey breue bryngen,
3110 Dar steyt in van behenden dyngen.
Alze de syn ghedycht vnde gheschreuen,
Den rad hebbe ick so vth ghegeuen;
Dar vynde gy eynen subtylen syn.
De suluen breue synt hir in."

3115 ¶ De konnynck syck nicht lange bereeth,
Den beuer he vorboden leeth,
De was notarius vnde syn klerck.
Bökert heeth he, dyt was syn werck:
He las de breue van swarer sake,
3120 Wente he konde mannyghe sprake.
He sande ok na Hyntzen vnde sprack:
„Seet, wat Bellyn brynget in deme sack!"

Book 1, Chapter 38
Book 1, Chapter 38

Book 1, Chapter 38



¶ Wo Bellyn quam vor den konnynck vnde hadde den rentzel an deme halze vnde droch dar ynne Lampen höuet, dat he suluen nicht en wuste. Dat XXXVIII. capittel

DO Bökert de beuer hadde vpgedan
Den sack myt Hyntzen, syneme kumpan,
3125 He toch Lampen höuet hir vth.
Do sprack he alsus ouer luth:
„Dyt is to malen eyn seltzene breff.
Wor is de man, de dessen schreff?
We is, de des nicht enlöuet?
3130 Vorware, dyt is Lampen höuet."

¶ De konnynck vnde de konnygynne
Worden vorschrecket in ereme synne.
De konnynck sloch syn höuet nedder.
He sprack: „ach Reynke, hadde ik dy wedder!"
3135 De konnynck myt der konnygynne
Weren beyde van swareme synne.
De konnynck sprack: „ick byn bedrogen.
Wo grote loggen heft Reynke logen!"
He reep vnde was gantz sere vorerret,
3140 So dat al de deren worden vorveret.

¶ De lupardus by deme konnynge stunt
(He was des konnynges nagheboren vrunt)
He sprack: „wat is doch dyt ghewerd,
Dat gy yw sus sere vorverd?
3145 Al were de konnygynne ock doet,
Latet varen desse ruwe groet.
Grypet eynen mod, yd is anders schande.
Sy gy nicht here van deme lande?
Id is yo vnder yw al, dat hir is."

3150 ¶ De konnynck sprack: „is dat so wys,
So latet yw dat neen wunder syn,
Dat nu myn herte lydet pyn,
Edder dat ick sus hebbe myßghelaet.
My heft myt syneme bözen beraet
3155 Eyn quaet schalk so verne ghebracht,
Dat ick myne vrunde hebbe vorwracht,
Den stolten Brunen vnde Ysegryn.
Dat ruwet my in deme herten myn.
Dat wyl seer an myne ere ghaen,
3160 Dat ick so vele hebbe myßghedaen
Tegen myne alder besten barone
Vnde ick deme quaden horensone
Alzo vele scholde betruwen.
Men yd quam al to by myner vruwen:
3165 Se bath vor ene so vele to voren,
Dat ick ere bede moste horen.
Dat is my leet, al ysset to spade.
Al ere rad kumpt my to quade."

¶ De lupard sprack: „horet my, konnynck here,
3170 Moyet yw dar vmme nicht alto sere!
Is dar myßghedaen, men schalt sönen,
Men schal deme wulffe vnde Brunen, deme könen.
Ock Ghyremode, der vrouwen fyn,
Dessen schalmen gheuen den ram Bellyn,
3175 Wente he bekende suluen openbar vnde bloet,
Dat he rad gaff to Lampen doet.
Dyt schal he wedder betalen vnde kopen.
Denne wyl wy alle na Reynken lopen.
Konne wy, he schal werden ghevangen,
3180 Vnde nicht vele worde, men vort vphangen!
Wente he kan syne worde so slycht,
Kumpt he to worden, men hanget ene nicht.
Myt desser soene, dat weet ick wal,
Brunen vnde Ysegrym wol nogen schal."

Book 1, Chapter 39



¶ Wo Brun vnde Ysegrym vth der vencknysse worden ghelaten, vnde wo en de konnink den rambok vnde alle syn slechte gyft in ere ghewalt vor eyne soene vnde beterynge. Dat XXXIX. vnde ock dat leste capittel des ersten bokes van Reynken deme vosse

3185 ALze dyt de konnynck hadde ghehort,
He sprack to deme luparde vort:
„Ick wyl doen na yuweme rad.
Hir vmme bede ik yw, dat gy ghad,
Halet vns heer de beyden heren,
3190 Men schal se wedder myt groten eren
By vns setten in den rad.
Ick bede ock, dat gy des nicht en laet,
Gy scholen vorboden alle de deren,
De hir latesten to houe weren.
3195 Men schal en allen laten vorstaen,
Wo valschlyken Reynke is entghaen
Vnde wo Bellyn vnde Reynke, de rode,
Lampen hebben ghebracht tom dode.
Eyn yslyck schal ock Ysegryme, deme wulue,
3200 Werdicheyt doen vnde Brunen dat sulue.
De sone schal syn, so gy hebben ghesecht,
Bellyn, de vorreder, vnde alle syn slecht."

¶ Do ghynck de lupard altohant,
Dar he Brunen vnde Ysegrym vant.
3205 Se legen ghebunden vnde worden ghelost.
He sprack: „ick brynge yw guden trost,
Dar to des konnynges vast gheleyde.
Vorstaet my recht, gy heren beyde,
Heft myn here teghen yw myßghedan,
3210 Dat is eme leet vnde he leth yw vorstan,
He wyl, dat gy to vreden syn
Vnde entfangen tor söne den rambock Bellyn,
Dar to syn slechte vnde alle syne mage
Van nu an wente tom yüngesten dage.
3215 Tastet de an ane alle gelt,
Isset in deme wolde edder vp deme velt.

¶ Noch gyft yw dar to mynes heren gnaden
Reynken, de yw heft vorraden.
Den moghe gy ane yennyghe klacht
3220 Vorvolgen myt alle yuwer macht,
Reynken, syn wyff vnde alle syne magen,
So wor dat gy se konnen belagen.
Dyt is eyne seer kostlyke vryheyt,
De my de konnynck yw seggen heyt.
3225 Dyt wyl sus holden de konnynck ryck
Vnde syne nakomelynge ewychlyck.
Gy möten vorgetten alle schulde
Vnde sweren eme vast yuwe hulde.
Dyt moghe gy doen myt groter ere,
3230 He myßdeyt teghen yw nummermere.
Nemet dyt, ick rade, dat gy yd doen."
Alzus wart ghemaket de soen
By heren luparde, dessen tor baten.
Des moste Bellyn den hals dar laten.
3235 Alzus wert Bellyns slechte alle daghe
Noch vorvolget van Ysegrymes maghe.
Desse twydracht wart alzo beghunt;
Se vorbyten se noch, al wor se kunt,
Vnde menen vast, se doen yd myt rechte.
3240 Lammer, schape, ya alle Bellyns slechte.
Desse werden van en nicht gheschonet,
Ock wert de twydracht nummer vorsonet.

¶ De konnynck leet vorlengen den hoff
Twelff daghe, vmme noch merer loff
3245 Brunen vnde Ysegrym to donde;
So blyde was he, dat he ene sonde.