Reynke de Vos, bog 3

Dette er teksten fra den tredje bog om Reynke de Vos, udgivet i Lübeck, 1498.

Denne lettere moderniserede tekst er baseret på "Reinke de Vos nach der ältesten Ausgabe (Lübeck 1498)" af August Lübben (se eksternt link). For en tekst, der er tættere på originalen, se her: bog 3.

Jeg har tilføjet et enkelt manglende ord i klammer: "ju" (4725). I linje 4238 har Lübben erstattet "leuende" med "live" og i linje 5278 "gern" med "lange". I linje 4240 erstatter han "twyfelen mod" med "beteren môt", selvom han stadig refererer til "twiwel môt" i sin ordbog.


Bog 3, Indledning

    Hir beginnet dat dridde bòk van Reinken deme vosse.

In desseme dridden boke wert sunderliken geleret unde bewiset, dat ein here eines landes vaken wert geleidet unde gebracht ût deme wege der rechtverdicheit, unde dat drierleie wis.

Erst, so wan he nicht en strafet, de gebroken hebben, unde de los gift, alse hir van Reinke is gesecht.

Dat ander , wan he an sut de geslechte unde mechtigen des, dede heft gebroken.

Dat dridde, so wan he den loggeneren horet unde loven gift, sunderliken den, de berochtiget sîn. Doch is de meiste sîn desses dridden bokes de valsche kloke entschuldinge des vosses jegen alle klage in jegenwordicheit der, de he bedrogen hadde.

Bog 3, Kapitel 1
Bog 3, Kapitel 1

Bog 3, Kapitel 1

    Dat erste Capittel.

Wo Reinke mit Grimbart deme grevinge quemen in den hof, unde wo Reinke sine worde makede vor deme konninge.

4235 Reinke quam echt in den hof,
dar in he was vorklaget grof.
Vele, de eme nicht wol en gunden,
unde de na sineme live stunden,
de sach he dar, wor islik stôt.
4240 He krêch wol half einen beteren môt,
doch makede he sik sulven kone
unde gink wech dorch alle de barone.
Harde bi eme gink de grevink,
sus quemen se beide vor den konnink.

4245     De grevink sprak: 'Reinke vrunt,
weset nicht blode in desser stunt;
deme bloden is dat gelucke dure,
deme konen helpet dat eventure,
dat mannich môt soken hir unde dar.'

4250     Reinke sprak: 'gi segget war;
ik danke ju vor guden trost.
Ik denke des wedder, werde ik vorlôst.'
He sach sik umme hir unde dare,
unde sach dar vele mankt der schare
4255 van sinen magen, de dar stunden,
de eme nochtant nicht wol en gunden
- unde dit konde he ok wol vordenen, -
ja, van otteren, van beveren, van groten, van klenen,
mit den he vaken vosses art drêf.
4260 Doch weren dar vele, de en hadden lêf,
de he dar sach in des konninges sale.

    Reinke kniede sik tor erden dale
vor den konnink, unde sprak tohant:
'Got, deme alle dink is wol bekant,
4265 unde alles mechtich blift ewichlik,
bewar minen her, den konnink rik,
unde mine vrouwen, de konniginnen,
unde geve ene wîsheit recht to besinnen,
we dar recht heft efte ok nicht.
4270 Men vindet nu mannigen valschen wicht,
ja vele, de van buten dragen schin
anders, dan se van binnen sîn.
Ik wolde, dat got dit mochte geven,
dat vor er hovet dat were schreven,
4275 unde mîn here, de konnink, dat sege.
Denne worde gi sen, dat ik nicht en lege,
wo dênstlik ik si to ju gevoget
alle tît; denne noch bin ik gewroget
mit loggen vor ju van den quaden,
4280 de mi gerne nu wolden schaden
unde mi so bringen ût juwer hulde
mit unrecht unde sunder alle schulde.
Men, here, ik wêt, gi sint bescheiden,
gi laten ju so nicht vorleiden,
4285 dat gi deme rechte icht wedder stân,
wente newerlde hebbe gi dat gedân.'

Bog 3, Kapitel 2

    Dat II. Capittel.

Wo dat rochte quam, dat Reinke was gekomen in den hof, unde wo Reinke alle sine bedregerie unde bôsheit entschuldigede, sundergen van der kreien unde kannîn.

Alse ein islik dat vornam,
dat Reinke vos to hove quam,
dat duchte mannigem wesen wunder.
4290 Ein islik drengede sik to besunder,
up dat se horden sine sprake,
unde wo he antworde to der sake.

    De konnink sprak: 'Reinke, bose wicht,
dine losen worde helpen di nicht!
4295 Du hefst des alto vele geplogen
unde mi vaken vor gelogen
mit losen vunden sêr behende,
dat schal nu mit di nemen ende.
Bistu mi truwe, dat is wol schin
4300 an der kreien unde an deme kannîn.
Hadde ik anders nene sake to di,
desser sulven is genoch twischen di unde mi.
Dine undat kumpt alle dage ût,
du bist ein schalk in diner hut.
4305 Al sint dine vunde valsch unde behende,
it môt doch eins nemen einen ende.
Ik wil nicht vele mit di kiven.'

    Reinke dachte: 'wor schal ik nu bliven?
och, were ik nu in minen borgen!'
4310 — sus was he in anxte unde sorgen —
nu dênde mi wol ein nouwe rat,
ik môt dar dorch, wo it ok gat.'
He sprak: 'konnink eddele, vorste grôt,
al hebbe ik ok vordenet den dôt,
4315 so gi menen na juweme wân,
gi hebben de sake nicht recht vorstân ;
des bidde ik ju, dat gi mi horen.
Ik hebbe doch ju hir bevoren
mannigen nutten rat gegeven
4320 unde bin in der nôt bi ju gebleven,
vaken wan etlike van ju weken,
de nu sik twischen uns beiden steken
in mineme afwesende ane schulde
unde mi sus beroven juwer hulde.
4325 Eddel konnink, wan ik hebbe gesecht,
bin ik dan schuldich, so ga dat recht.
Horet mine wort, hebbe ik denne schult,
so denet mi nicht bet, dan gude gedult.
Nicht vele hebbe gi up mi gedacht,
4330 vaken wan ik hêlt juwe wacht
in velen enden in juweme lant.
Mene gi, wan -ik hadde bekant
einige sake in mi, klein noch grof,
dat ik hir dan queme in den hof
4335 in juwe jegenwort openbare
unde ok mankt miner viende schare?
nên, nicht umme eine werlt van golde,
wente ik was, dar ik wesen wolde,
up mîn rum, dar ik was vri.
4340 Ik en wêt ôk nene sake in mi;
wente alse ik was up der wachte,
unde Grimbart, mîn ôm, de tidinge brachte,
dat ik to hove scholde komen,
do hadde ik vor mi genomen,
4345 dat ik wolde wesen ût deme ban;
desse sake let ik Marten vorstan.
He lovede mi up allen loven,
dat he nicht en wolde toven,
he wolde doch na Rome, unde sprak to mi:
4350 'Alle de sake neme ik up mi;
ik rade, gi scholen to hove gân,
ik love ju to helpen ute deme ban.'
Marten gaf mi dessen rat,
wente he was des bischoppes advocat
4355 van Anegrunt wol tein jâr.
Sêt, alsus scheide wi uns dar,
unde bin nu gekomen hir in den hof
unde bin vor ju vorklaget grof
van deme kannîne, deme ogelêr.
4360 Hir is nu Reinke, he kome her
unde klage nu hir openbâr !
ik wêt, dat it nicht is so klâr,
so etlike hir in mineme afwesen
ere valschen breve over mi lesen.
4365 Na klage unde na antworde schal men richten.
Ik hebbe dessen twen valschen wichten
gût gedân, bi der truwe mîn,
alse der kreien unde ok deme kannîn;
wente êrgisteren morgen dat geschach,
4370 it was noch vro up den dach,
do quam dat kannîn vor mîn slot
unde grotede mi, dar ik stôt.
Ik hadde beginnet mine tide to lesen;
he sede, he wolde to hove wesen.
4375 Ik sprak: 'ga hen, ik bevele di gode !'
He klagede, he were hungerich unde mode;
ik vragede, efte he wolde wat eten.
'Ja,' sprak he, 'gevet mi einen betten!'
ik sprak: 'ennôch geve ik di gern.'
4380 Sus halede ik eme gude kersebern,
dar sote botter uppe lach,
wente it was middeweken dach,
dat ik nên vlêsch plege to eten.
Do he sus hadde wol gegetten
4385 van gudeme brode, botteren unde vische,
do gink mîn junge sone to deme dische
unde wolde bewaren, dat overblêf,
wente junge kinder hebben dat etent lêf.
Do he totaste, tor sulven stunt
4390 slôch dat kannîn ene vor de munt,
dat it blôt lêp over sinen kin.
Do dat sach mîn ander sone Reinardîn,
he grêp dat kannîn bi der kele,
unde spelde mit eme her Niterdes spele.
4395 Sus gink dat to, noch mêr noch minder;
ik lêp to unde slôch mine kinder,
unde scheidede se van malkein ;
krêch he do wat, dar mach he umme sên.
He hadde noch wol mêr vordenet,
4400 wan ik ene hadde ovel gemenet;
wisse hadden se eme dat lîf genomen,
were ik eme nicht to hulpe komen.
Dit is nu mîn dank dar vor!
nu sprikt he, dat ik eme nam sîn ôr.
4405 Wo gerne hadde he des einen brêf
sodaner ere, alse he dar drêf !

    Sêt, her konnink, gnedige here,
do quam vort de kreie unde klagede sere,
wo he hadde vorloren sîn wîf.
4410 He sprak: 'se at den dôt int lîf;
se wolde eren hunger saden,
unde at einen visch up mit den graden.'
Wor dat schach, dat mach he wetten.
Nu sprikt he, ik hebbe se vorbetten.
4415 Villichte heft he se sulven vormôrt ;
ja, wan he worde recht vorhôrt,
mochte ik en vorhoren, alse ik wolde,
villichte he anders seggen scholde.
Wo scholde ik er jummer komen so na?
4420 wente se vlegen unde ik ga.
Wil jemant sus van unrechten dingen
mit guden tugen up mi bringen,
so it sik behôrt up einen eddelen man,
latet mi na rechte beteren dan.
4425 Edder mach ik des nicht hebben vordrach,
men sette mi kamp, velt unde dach,
unde einen guden man tegen mi,
de mi gelîk geboren si.
Ein islik dar sîn recht bekive,
4430 de de ere winnet, bi deme se blive.
Dit recht heft hir alle tît gestan ;
here, ik wil ju ok nicht entgân.'

    Alle de dar weren unde dit horden,
wunderden sik van Reinken worden,
4435 do he alsus konliken dar sprak.
Dat kannîn unde de kreie vorschrak,
se dorsten beide nicht spreken ein wort
unde gingen ût deme hove vort.
Se spreken: 'dit is uns nicht bequem ;
4440 nicht kone wi vechten jegen em.
He menet, wi scholent eme overtugen ;
wi mogen vaste nigen unde bugen,
he is uns mit worden over de hant ;
wente desse sake is nemande bekant,
4445 dan uns allene; dar was nemant bi;
we wolde denne tugen twischen di unde mi?
Hebbe wi schaden, wi moten beholden;
de duvel mote siner wolden,
unde mote eme geven einen quaden ramp!
4450 He menet mit uns to slan einen kamp,
nên vorware, dat is nên rât !
he is valsch, behende, los unde quât ;
ja, were unser ok noch vive,
wi mostent betalen mit deme live.'

Bog 3, Kapitel 3

    Dat III. Capittel.

Wo de wulf unde de bare sunderliken worden bedrovet, do se segen, dat de kreie unde kannîn nicht bleven bi orer klage unde sus wech rumeden, unde wo de konnink Reinken vorhoret.

4455 Isegrim was to mode we
unde Brunen, do se desse twe
ût deme hove rumen sagen.
De konnink sprak: 'wil jemant klagen,
de kome vort unde late uns horen!
4460 Hir quam der gisteren so vele tovoren,
Reinke is hir. Wor sint de nu?'
'Here,' sprak Reinke, 'dit segge ik ju:
mannich klaget sêr unde hart,
ja, sege he sîn wedderpart,
4465 villichte de klage achter bleve.
So dôn ok nu desse twei losen deve,
alse de kreie unde dat kannîn,
de mi gerne brochten in schande efte pin.
Doch willen se gnade van mi begeren,
4470 ik vorgevet en vor dessen heren.
Men nu ik to rechte bin gekomen,
hebben se dat refugium genomen
unde dorsten hir nicht lenger bliven.
Den slimmen, bosen, losen ketiven,
4475 scholde men den horen, dat were schade;
so krege it mannich gût to quade,
de ju sint truwe, beide dach unde nacht.
An mi alleine lege klene macht,
de ik unschuldigen hir bin besecht.'

4480    De konnink sprak: 'hore mi to recht,
du untruwe, lose, bose dêf !
Wat was it, dat di dar to drêf,
dattu Lampen, den truwen degen,
de mine breve plach to dregen,
4485 deme, du slimme, bose ketîf,
unschuldigen hefst genomen dat lîf?
wente ik di alle dine schulde vorgaf
unde let di geven renzel unde staf.
It was so gesecht, du scholdest tohant
4490 wanderen in dat hilge lant
to Jerusalem over dat mêr,
van dar to Rome unde wedder her.
Dit sulve ik di alle gunde,
up dattu beterdest dine sunde.
4495 Dat erste dat ik krêch to wetten,
was, dattu Lampen haddest vorbetten;
wente sulven de cappellân Bellîn
moste hir van din bode sîn.
He brachte mi den renzel efte den sak,
4500 dar inne Lampen hovet stak.
He sprak openbâr vor dessen heren,
dat in deme renzel breve weren,
de he mit Reinken hadde geschreven,
unde he den sîn hadde ûtgegeven.
4505 In deme sacke was mêr noch mîn,
men Lampen hovet stak dar in.
Dit dede gi beiden mi to schande.
Dar umme blêf Bellîn to pande
unde heft mit rechte vorloren sîn lîf;
4510 so schalt ok di gân, du bose ketîf !'

    Reinke sprak: 'wo mach dat sîn?
Is Lampe dôt unde ok Bellîn?
we mi, dat ik bin geboren!
so hebbe ik den grotsten schat vorloren!
4515 wente ik sande ju bi dessen boden,
bi Lampen unde Belline, de dûrbaresten klenoden,
nicht konnen de better up erden sîn.
We hadde gelovet, dat de ram Bellîn
sus scholde morden den guden man,
4520 alse Lampen, sinen egenen kumpân,
up dat he de kleinode undersloge?
We hodde sik vor desseme toge?'

    Noch de wile Reinke dit sprak,
gink de konnink in sîn gemak.
4525 He was vortornet unde sêr gram,
also dat he nicht enket vornam,
wat Reinke do sprak van den dingen.
De konnink gedachte Reinken to bringen
to deme dode mit aller schande.
4530 In sineme gemake vant he stande
de konniginne, sine vrouwe,
mit der apinnen, vrouwe Rukenouwe.
De konnink mit der konniginnen
hadden sêr lêf desse apinnen;
4535 se was bi en in groteme state.
Dit quam do Reinken effen to mate.
Se was in wîsheit sêr geleret,
dar umme was se ok hoch geeret;
men entsach se, al wor se quam.

4540     Do se den konnink sach sus gram,
se sprak: 'ik bidde ju, eddele here,
willet ju doch nicht tornen so sere!
Reinke horet mede in der apen slechte,
is he doch nu komen to rechte!
4545 Sîn vader plach in juweme love
grôt to wesende hir to hove,
beter wan Isegrim nu is geheten,
efte Brûn, wowol se nu sîn besetten
sêr hoch bi ju mit ereme slecht;
4550 doch wetten se weinich van ordel efte recht.'

    De konnink sprak: 'horet mi bisunder !
Dunket ju dat wesen wunder,
dat ik deme deve Reinken bin gram,
de Lampen kortes dat levent nam,
4555 unde brachte Belline mede in den danz,
unde wil sik der sake entleggen gânz?
Dar boven he noch mîn geleide dor breken!
Hôrde gi, wat klage se up eme spreken
van roven, nemen, van deverie,
4560 van morde unde ok van vorrederie?'

    De apinne sprak: 'gnedige here,
Reinke wert belogen sere;
he is sêr klôk, wo it ok gât,
dar umme sint eme der vele quât.
4565 Gi wetten wol, des is nicht lange,
do hir de man quam mit der slange;
nemant konde desse beiden
mit rechtem rechte vor ju scheiden.
Men Reinke dede dat mit eren;
4570 des prisede gi en vor alle de heren.

Bog 3, Kapitel 4
Bog 3, Kapitel 4

Bog 3, Kapitel 4

    Dat IIII. Capittel.

Wo de apinne sprikt vor deme konninge van deme lintworme efte slangen, unde van deme manne; umme dat se den konnink sachtmodich mochte maken up Reinken, so sprak se dit Reinken to eren.

Alse de konnink desse worde
van der apinnen sus hôrde,
he sprak: 'dat is mi half vorgetten;
latet mi de sake wetten!
4575 Dat lustet mi noch eins to horen.
Ik wêt wol, de sake was vorworen;
wette gi de, segget se hen!'
Se sprak: 'mit juweme orlove schal dat schên.
It is nu twei jâr, alse dat geschach,
4580 hir quam ein lintworm up einen dach;
desse sulve slange efte worm
klagede hir mit groteme storm,
wo em ein man entginge in deme recht,
dat eme tweimâl was afgesecht.
4585 Ok was hir jegenwordich de man;
alsus gink de klage ersten an.

    De slange krôp dorch ein gat,
dar em ein strik was gesat
bi einen tûn, unde blêf sus behangen
4590 an ein strik vast gevangen.
He moste dat lîf dar hebben gelaten,
men dar quam ein man de sulven straten.
De slange rêp: 'ik bidde di,
lat di entfermen unde lose mi!'

4595     De man de sprak: 'dat do ik gern,
wultu mi loven unde swern,
dattu mi nicht dôn wult quât,
wente mi entfermet din bister gelât.'
De slange was des bereit
4600 unde swôr em einen duren eit,
em nummer to schaden in jenniger sake.
Do losede he en ût deme ungemake.
Se gingen tosamende einen wech entlank;
de slange was van hunger krank,
4605 he schôt to na deme man
unde wolden toriten, unde eten en dan;
mit nouwer nôt de man entsprank.
He sprak: 'is dit nu mîn dank,
dat ik di halp ût dineme vordrêt,
4610 dar du mi sworest einen duren eit,
dattu mi nummer woldest schaden ?'
De slange sprak: 'ik bin beladen
mit hunger, de mi bringet dar to;
ik mach it vorantworden, dat ik do.
4615 Lives nôt brikt dat recht.'

    Alse de slange dit hadde gesecht,
do sprak de man: 'ik bidde di,
dattu so lange mi gevest vri,
wente dat wi bi etlike komen,
4620 de nicht umme schaden efte umme vromen
recht efte unrecht recht konen scheiden.'
De slange sprak: 'so lange wil ik beiden.'
Se gingen vort over einen graven,
dar motte en Pluckebudel de raven
4625 mit sineme sonen Quackelêr.
De slange sprak: 'komet her!'
He sede eme alle de sake hir van.
De rave richtede to eten den man;
he dachte mede up sîn gelucke,
4630 he hadde ok gerne gehat ein stucke.

    De slange sprak: 'ik hebbe gewunnen,
nemant kan mi des vorgunnen.'

    De man de sprak: 'nên, nicht vul node!
scholde mi ein rover wisen tom dode?
4635 Ok schal he dat recht nicht spreken allein;
ik ga mit di vor vêr efte tein.'

    De slange sprak: 'so ga wi dare!'
Do motte en de wulf unde de bare.
De man stunt mankt dessen allen;
4640 he dachte : 'it wil sik hir ovel vallen.'
He stunt mankt viven, he was de seste;
nên van dessen mênde sîn beste.
De slange, beide raven, wulf unde bare,
hir mankt stunt he in groter vare.
4645 De bare unde wulf under sik beiden,
do se desse sake scholden scheiden,
se spreken: 'de slange mach doden den man,
wente hungers nôt gink eme an.
Nôt unde dwank brikt eide unde truwe.'
4650 Do krêch de man sorge unde ruwe,
wente alle stunden se na sineme live.
Do schot de slange na eme rive
unde schot ût sîn quade vennîn ;
doch entsprank de man mit grôter pîn,
4655 unde sprak: 'du dost mi unrecht grôt,
dattu sus steist na mineme dôt,
du hefst noch nên recht to mi gehat.'

    De slange sprak: 'wor umme sechstu dat?
di is tweiwerf gewiset dat recht.'

4660     Do sprak de man: 'dat hebben de gesecht,
de sulven roven unde stelen,
mine sake wil ik deme konninge bevelen.
Bringet mi vor en, wat he dan secht,
dat do ik, it si krum efte recht.
4665 Schal ik dan liden ungevôch,
ik hebbet denne noch quât genôch.'

    Do sprak de wulf mit deme baren:
'Dat sulve schal di weddervaren;
de slange schal anders nicht begeren.'
4670 Se mênden, queme dit vor de heren
in den hof, denne scholde dat recht
so gân, alse se hadden gesecht.
Here, ik segge dit mit orlof,
se quemen mit deme manne in den hof,
4675 de slange, de bare, der raven twei,
unde der wulve quam dar drei,
wente de wulf hadde dar twei siner kinder;
desse deden deme manne den meisten hinder,
alse Idelbalch unde Nummersat,
4680 quemen mit ereme vader umme dat,
se mênden den man mede to eten;
se mogen vele, so gi wol wetten,
se huleden unde weren plump unde grof,
dar umme vorbode gi en den hof.

4685     De man rêp an juwe gnaden,
he klagede, de slange wolde em schaden,
der he grote doget hadde gedân,
unde wo he wedder hadde entfân
sekerheit unde sware eide,
4690 up dat he em nenen schaden dede.

    De slange sprak: 'dat is also;
des hungers nôt dwank mi dar to,
dede geit boven alle nôt.'
Here, gi weren bekummert grôt
4695 umme de sake alsus gesecht,
dat ein islik krege sîn rechte recht.
Juwe eddelicheit sach dat node,
dat men den man wisede tom dode,
de sus bewisede hulpe in nôt,
4700 ok dachte gi an den hunger grôt;
hir umme ginge gi to rade.
Meist reden se to des mannes quade,
up dat se mochten na ereme willen
den sulven man helpen villen.

4705     Des hebbe gi do altohant
na Reinken vosse boden gesant;
wat de anderen ok sus reden,
se kondent doch nicht rechte scheden.
Dit lete gi alle Reinken vorstan,
4710 gi spreken, dat recht scholde also gân,
alse dat Reinke int beste rede.

    Reinke sprak mit grotem beschede :
'Here, latet uns gân tohant,
dar de man de slange vant!
4715 Sege ik den slangen in desser stunden,
dat he also stunde gebunden,
so he was, do he ene vant,
denne spreke ik dat recht tohant.'
Alsus wart de slange gebunden
4720 in alle der mate, so he en hadde vunden,
unde ok in de sulven stede.

    Reinke sprak: 'nu sint se beide,
islik so he was tovoren,
se hebben wer wunnen efte vorloren;
4725 dat recht wise ik [ju] nu snel.
De man mach nu, efte he wel,
den slangen losen unde laten sik sweren.
Wil he ok nicht, he mach mit eren
den slangen sus laten bunden stân
4730 unde mach vri sine straten gân,
wente de slange an em untruwe wrachte,
do he se los ût deme stricke brachte.
Alsus heft nu de man den kore,
gelîk so he hadde vore.
4735 Dit dunket mi wesen des rechtes sîn,
de it anders wêt, de segge hen.'

    Sêt, here, dit ordel duchte ju gût,
unde ok juweme rade, de bi ju stôt.
Reinke wart do gepriset sere,
4740 de man wart quît unde dankede ju sere.
Reinke is sêr klôk van sinne;
dit sulvste sprak ok de konniginne.
Se spreken, dat Isegrim unde Brûn
weren gût vor ein schampelun.
4745 Men vruchtet se, beide na unde verne,
bi der vreterie sint se gerne;
it is war, se sint kone, stark unde grôt,
men van klokeme rade hebben se nên nôt.
Reinken rat is ju wol bekant,
4750 der anderen radent is men ein tant.
Se dregen sik meist up ere starke,
men wan men kumpt mit en to werke,
unde wan men kumpt mit en to velde,
ja, so moten her vor de schamelen helde.
4755 Hir sint se sêr stark van mode,
men denne waren se de achterhode ;
vallen dar slege, so gân se striken,
men de armen helde moten nicht wiken.
Baren unde wulve vorderven de lant,
4760 se achten weinich, wes hûs dar brant,
mogen se sik bi den kolen wermen.
Se laten sik ok nicht entfermen,
mogen se men krigen vette kroppe;
den armen laten se nouwe de doppe,
4765 wan se en der eiger hebben berovet;
en dunket best er egen hovet.

    Men Reinke vos unde al sîn slecht
bedenken wîsheit unde recht.
Eft he sik nu wes heft vorsên,
4770 sêt, here, he en is jo nên stên !
Wan gi nouwen rât begeren,
so kone gi siner nicht entberen.
Hir umme bidde wi, nemet en to gnaden!'

    De konnink sprak: 'ik wil mi beraden.
4775 Dat ordel gink so unde dat recht
van der slangen, so gi hebben gesecht;
dat is jo wâr; men he is nicht gût,
he is ein schalk in siner hut.
Al mit weme he maket vorbunt,
4780 de bedrucht he alle tor lesten stunt;
dar kan he sik dan so listigen utdreien,
wulf, bare, kater, kannîn mit der kreien,
alle dessen is he to behende,
unde heft int leste einen beschetten ende.
4785 He deit ene schaden, spot unde schande,
ja, de eine let ein or to pande,
de ander ein oge, de dridde dat lîf,
ik wêt nicht, wo gi vor dessen ketîf
sus bidden unde vallen eme bi.'

4790     De apinne sprak: 'Here, horet mi!
gedenket, dat Reinkens slechte is grôt.'

    Mit des de konnink upstôt
unde gink wedder ût van deme sale,
dar beideden se siner altomale.
4795 He sach dar vele, de Reinken bistunden
van sinen angeboren vrunden;
de Reinken to troste dar weren gekomen,
de ik nicht alle hir wil nomen.
De konnink sach an sîn grote geslecht,
4800 de dar weren komen to recht;
he sach ok to der anderen siden
vele, de Reinken nicht mochten liden.

Bog 3, Kapitel 5

    Dat V. gesette efte capittel.

Wo de konnink anderwerf Reinken vraget in deme rechte umme Lampen dôt, unde wat grote loggen Reinke lôch, sik mede to entschuldigende.

De konnink sprak: 'Reinke, hore mi nu!
Wo quam dat to, dat Bellîn unde du,
4805 gi beiden, des so overquemen
unde dem vromen Lampen sîn levent nemen?
Dar to gi beiden quaden deve
offerden mi sîn hovet alse breve;
wente do wi updeden den sak,
4810 nicht anders do dar inne stak
men Lampen hovet, mi to hôn.
Bellîn heft gekregen dar vor sîn lon,
dit hebbe ik alrede eins gesecht;
over di schal gân dat sulve recht.'

4815     Reinke sprak: 'we mi der nôt!
were ik men alrede dôt!
horet mi! hebbe ik denne schult,
so is mi best gude gedult.
Hebbe ik schult, latet mi doden,
4820 ik kome doch nummer ût den noden
unde ût den sorgen, dar ik inne bin,
wente de vorreder, de ram Bellîn,
heft underslagen einen schat so rik,
nicht is up erden des gelîk.
4825 Wente de kleinode, de ik eme dede,
do he mit Lampen van mi schede,
de hebben Lampen vorraden dat lîf,
wente Bellîn, de quade ketîf,
heft de kleinode underslagen.
4830 Och, mochte men de wedder upvragen!
men ik vruchte, dar wert nicht af werden.'

    De apinne sprak: 'sint de klenode boven erden,
wi willen se upvragen bi vrunde rade.
Alle wille wi, beide vro unde spade,
4835 dar na vragen mankt leien unde papen.
Segget uns, wo weren de geschapen ?'

    Reinke sprak: 'se sint so gût,
ik vruchte, wi vragen se nummer ût;
de se heft, de vorlet der nicht.
4840 So wan mîn wîf dit to wetten kricht,
nummer kome ik in ere gnade;
wente dit was nicht mit ereme rade,
dat ik desse klenode dessen twên
so rechte willigen dede hen.
4845 Hir bin ik belogen unde besecht,
wowol ik môt liden dit grote unrecht.
Werde ik los desser groten unschult,
so late ik mi doch nene dult,
ik werde reisen dorch alle lant
4850 unde vragen, eft jemande icht si bekant
van dessen klenoden durbar utermaten,
scholde ik mîn lîf dar ok - umme laten.

Bog 3, Kapitel 6
Bog 3, Kapitel 6

Bog 3, Kapitel 6

    Dat VI. Capittel.

Wo Reinke sprikt unde lucht sêr utermaten van deme ersten kleinode, unde secht, it si gewest ein rink mit einem eddèlen steine, des doget he al mit loggen ûtsprikt lank unde brêt.

Reinke sprak: 'O konnink here,
ik bidde juwe eddelicheit sere,
4855 dat gi mi gunnen to desser stunden,
dat ik moge spreken vor minen vrunden
van der eddelicheit manniger hande
der durbaren kleinode, de ik ju sande,
wowol se ju nicht sîn geworden.'

4860     De konnink sprak: 'segge hen mit korten worden!'

    Reinke sprak: 'ik hebbe vorloren
gelucke unde ere, dat moge gi horen.

    Dat erste kleinode was ein rink,
den Bellîn de rambok entfink,
4865 den he deme konninge scholde bringen.
Van selsene wunderliken dingen
was de rink to hope gesat,
de werdich weren eines vorsten schat.
Van finem golde was de rink,
4870 unde binnen, dat tegen den vinger gink,
dar stunden bôkstave geambeleret,
de weren mit lasûr behende viseret.
De schrift was hebreische sprake,
unde weren dre namen dorch sunderlike sake.
4875 In dessen landen was nên so vrôt,
de desse schrift gruntlik vorstôt,
men allene mester Abrion van Trere.
Dit is ein jode von sodaneme mannere,
he vorsteit alle tungen unde sprake dorch
4880 van Poitrow an wente to Luneborch.
De doget aller kruder unde steine
kennet desse jode alle int gemeine.
ik lêt eme sên den sulven rink,
he sprak: 'hir inne is ein kostlik dink;
4885 desse dre namen hir ingewracht
heft Seth ût deme paradise gebracht,
wente he do sulvest de mit sik brochte,
do he den oli der barmherticheit sochte.'
He sprak: 'de desse bi sik draget,
4890 de blift alle tît ungeplaget
van donre, van blixem, van allem quaden,
ok kan nên toverie eme schaden.'
De meister sprak, he haddet gelesen,
de den rink droge, konde nicht vorvresen,
4895 al were it ok int hardeste kolt,
he levet ok lange unde wert olt.

    Ein stein, de en konde nicht beter sîn,
de stunt buten an deme vingerlîn,
ein karbunkel licht unde klâr;
4900 des nachtes sach men dat openbâr,
al dat men ok jummer wolde sên.
Noch hadde mêr doget de sulve sten.
Alle krankheit makede he gesunt;
wan men den anrorde, ja, tor sulven stunt,
4905 so wart wech genomen alle de nôt,
so vern it nicht en was de dôt.

    De stên hadde ok de macht vorware,
dat sprak de meister openbare,
so we den droge in sîner hant,
4910 de queme wol dorch alle lant;
water efte vur konde eme nicht schaden,
nicht worde he gevangen efte vorraden,
nên vient sinen willen over em krege,
so wan he den stên nochteren ansege;
4915 he scholde se vorwinnen overal,
weren ok der hundert in deme tal.

    Vorgift unde ander bose vennîn,
dar van scholde he ok vorwaret sîn.
Were jemant, de en ok nicht mochte liden,
4920 de krege ene lêf in korten tiden.
Nicht kan ik dat alle spreken ût,
wo kostel de stên was unde wo gût.
Ik nam en ût mines vaders schat,
unde sanden deme konninge umme dat,
4925 dat ik mi nicht duchte werdich to sîn
to hebben sodanen kostliken vingerlin,
unde hadden deme konninge dar umme gesent;
he is de eddelste, den men kent,
wente alle unse wolvart an eme steit,
4930 he is al unse ere unde salicheit,
up dat sîn lîf vor den dôt
bewaret worde unde vor alle nôt.

Bog 3, Kapitel 7
Bog 3, Kapitel 7

Bog 3, Kapitel 7

    Dat VII. Capittel.

Wo Reinke sprikt eine andere loggen, unde secht êrst van eineme kostliken kamme unde denne vort van deme speigele.

Ik sande ok bi Belline deme ram
der konniginnen einen kam
4935 unde einen speigel, des nicht sîn gelîk
mach wesen up alle deme ertrik.
Dessen speigel unde dessen kam
ik ok ût mines vaders schatte nam.
Wo vaken hebbe ik unde mîn wîf
4940 hir umme gehat groten kîf,
wente se nên gût up desser erde
men allene desse klenode van mi begêrde.
Nu sint se gekomen van der hant.
Desse twei klenode hadde ik gesant
4945 miner vrouwen, der konniginnen.
Dit dede ik mit wolbedachten sinnen,
wente se heft mi vaken gût gedân
boven alle jo tovoren an.
Se sprikt vor mi vaken ein wort,
4950 se is eddel, van hoger gebort,
tuchtich, vul dogede, van eddelem stam,
se were wol werdich des speigels unde kam.
Nu is deme leider so nicht geschên,
dat se de mochte krigen to sen.

4955     De kam was van eineme pantere;
dat is tomalen ein eddel dere,
des sulvesten dertes woninge is
twischen India unde deme paradis.
It heft verwe van aller manneren,
4960 sîn roke is sote unde guderteren,
also dat de dere int gemene
deme roke navolgen, grôt unde klene,
ja, alderwegen wor dat geit,
wente en suntheit van deme roke entsteit;
4965 dat bekennen unde volen se intgemên.
Van desses deres knoken unde ben
was de kam gemaket mit vlît,
klâr alse sulver, rein unde wit,
wolrukende, boven alle sinamomen,
4970 wente des deres roke plecht to komen
in sine knoken, wan dat sterft.
Nummermêr des deres knoke vorderft,
vast unde wolrukende he alle tît blift,
unde jaget wech alle vennîn unde vorgift.

4975     Up desseme kamme stunden gegraven
etlike bilde, hoch vorhaven,
de weren alle kostliken geziret,
unde mit deme finesten golde dorchwiret,
rot sinober unde blau lasûr;
4980 unde was de historie unde dat eventûr,
wo Paris van Troie eins lach
bi eineme borne unde dar sach
dre afgodinnen, genomet alsus:
Pallas, Juno unde Venus.
4985 Se hadden einen appel int gemene,
unde islik wolde den hebben allene;
lange wile se hir umme keven.
Int leste sîn se des gebleven
bi Paris, unde seden, dat he scholde
4990 geven den sulven appel van golde
einer der schonesten van en drên,
dat se den scholde beholden allein.

    Paris dachte hir up mit beschede.
Juno de eine to eme sede:
4995 'Is dattu mi den appel towisest
unde mi vor de schonesten prisest,
so geve ik di rikheit unde schat,
so vele des nemant heft gehat:'

    Pallas sprak: 'geschut dat so,
5000 dattu den appel mi wisest to,
du schalt entfangen so grote macht,
dat di scholen vruchten dach unde nacht
dine viende, dine vrunde, alle tosamen,
al wor men nomende wert dinen namen.'

5005     Venus sprak: 'wat schal de schat,
efte grotter gewalt? segget mi dat!
Is nicht de konnink Priamus sîn vader?
sine brodere rike unde stark allegader,
Hector unde der anderen noch mêr ?
5010 Is he nicht over de stat Troie ein her?
Hebben se nicht de lande umme bedwungen,
ja verne, beide de olden unde de jungen?
Wultu mi vor de schonesten prisen
unde mi den gulden appel towisen,
5015 de dûrbareste schat schal di werden,
de nu is up aller erden.
Desse schat is dat schoneste wîf,
de je up erden entfenk dat lîf,
ein wîf, de tuchtich unde dogentsam is,
5020 schone unde eddel, unde dar bi wis.
Nicht kan men sodane to vullen loven,
se geit deme schatte vele boven.
Gif mi den appel, gelove mi,
dit schone wîf schal werden di.
5025 Dit schone wîf, de ik hir mene,
is des konninges van Greken wîf, Helene,
eddel, sedich, rike unde wis.'
Do gaf er den gulden appel Paris,
dar to prisede he se sere
5030 unde sprak, dat se de schoneste were.
Do halp de godinne Venus,
dat Paris deme konninge Menelaus
nam Helenen, sine konniginnen,
unde brachte se mit sik to Troie binnen.
5035 Desse historie stunt gegraven
up deme kamme, hoch vorhaven,
mit bôkstaven under den schilden
mit den alder subtilesten bilden.
Ein islik vorstunt, wan he dat las,
5040 wat dit vor eine historie was.

Bog 3, Kapitel 8
Bog 3, Kapitel 8

Bog 3, Kapitel 8

    Dat VIII. Capittel.

Wo Reinke sine loggen sterket unde sprikt van deme wunderliken, schonen unde kostliken speigel, van siner doget, unde wo he gestalt was, unde ok van den istorien, de dar up weren gewracht, dar de erste van was van eineme manne unde perde unde herte.

Nu horet van deme speigel gût!
Dat glas, dat dar ane stôt,
was ein beril schone unde klâr,
so dat men dar inne sach openbâr,
5045 al wat over einer milen geschach,
it were nacht, it were dach.
Hadde jemant in sineme antlate gebrek
edder in sinen ogen jennich vlek,
wan he denne in den speigel sach,
5050 dat gebrek gink wech den sulven dach
unde alle de vlecken ; dat was nicht mîn.
Isset wunder, dat ik mismodich bin,
de ik misse sodanen duren schat?

    Dat holt, dar dat glas was in gesat,
5055 het sethim, unde is vast undè licht,
van wormen wert it gesteken nicht;
it kan nicht roten, dat sulve holt,
it is ok beter geacht dan golt;
ebenus holt is desseme gelîk -
5060 dar af gemaket was sêr wunderlik
ein holten pert bi Krompardes tiden,
des konninges, dar mit he konde riden
hundert mile in einer stunde.
Scholde ik dit eventûr ûtspreken to grunde,
5065 dat konde in korter tît nicht schên,
wente ne wart des perdes gelike sen.

    Dat holt, dar dat glas inne stôt,
was brêt anderhalven mannes vot,
buten umme gânde alle runt,
5070 dar mannige vromde istorie uppe stunt,
under isliker istorien de worde
mit golde dorchwracht, so sik dat behorde.

    De erste istorie was van deme perde;
it was nidich, wente it begêrde,
5075 dat it mochte entlopen eineme herte
unde nicht en konde, des hadde it smerte.
Dat pert gink to eineme herden,
it sprak: 'di mach gelucke werden!
sitte up mi, ik bringe di drade,
5080 isset, dat du volgest mineme rade,
du schalt vangen ein herte wol vet,
dar van schal di werden bet.
Sin vlêsch, sine horne unde ok sine hût
machstu al dure noch bringen ût.
5085 Sitte up mi unde late uns jagen!'
De herde sprak: 'ik wil it wagen!'
Se redden hen mit alleme vlît
unde quemen bi dat herte in korter tît,
se redden eme na up deme spor,
5090 se eme dat na, dat herte lêp vor.
Dat pert sik wol half begaf;
it sprak to deme manne: 'sitte wat af!
ik bin mode, lat mi wat rouwen!'
De man sprak wedder: 'nên ik, trouwen!
5095 it is nu sus, du most mi horen,
dar to schaltu volen de sporen,
du hefst mi hir umme sus gebracht.'
Sêt, sus wart dat pert gedwungen mit macht.
He lont sik sulven mit velem quaden,
5100 de sik piniget umme eines anderen schaden.

Bog 3, Kapitel 9
Bog 3, Kapitel 9

Bog 3, Kapitel 9

    Dat IX. Capittel.

Wo Reinke sprikt van deme esel unde hunde, unde lucht to degen noch van deme speigel.

Ik spreke ok, dat in deme speigel stunt,
wo dat ein esel unde ein hunt
deneden beide eineme riken man,
men de hunt de meisten gunst gewan.
5105 He sat bi sines heren disch,
unde at mit eme vlêsch unde visch.
He nam en vaken up den schôt
unde gaf eme eten dat beste brôt.
So wispelde de hunt mit deme start
5110 unde lickede sineme heren umme den bart.

    Dit sach de esel Boldewin,
dat dede eme we in deme herten sîn;
he sprak to sik sulven allenen:
'wat mach mîn here hir mede menen,
5115 dat he desseme vulen canis
also rechte vruntlik is,
de ene sus licket unde up en sprinkt?
Mi men tom swaren arbeide dwinkt,
ik môt dragen de sacke swâr,
5120 mîn here scholde nicht in eineme jâr
mit vif hunden dôn, ja, were der ok teine,
dat ik in ver weken do alleine.
He et dat beste, ik krige men stro,
unde môt up der erden liggen dar to;
5125 wor se mi driven efte riden,
dar môt ik vele spottes liden.
Ik wil nicht lenk sus vorderven,
men ik wil ok mines heren hulde vorwerven.

    Mit des quam de here, de wert;
5130 de esel hof up sinen stert,
up sinen heren dat he sprank,
he rêp, he rarde unde he sank,
he lickede sinen heren umme de mulen
unde stotte eme twei grote bulen
5135 unde wolden kussen vor de munt,
alse he hadde sen dôn den hunt.

    Do rêp de here mit anxte grôt :
'Nemet den esel unde slat ene dôt!'
De knechte slogen den esel al
5140 unde jageden ene wedder in den stal;
do blêf he ein esel, alse he was.
Noch vint men mannigen eselsdwâs,
de einem anderen sine wolvart vorgân,
wowol he dat nicht beteren kan.
5145 Ja, al kumpt alsodanen mede to state,
so voget eme doch dat sulve gelate
alse einer sogen, de mit leppelen et,
ja, vorware, nicht vele bet.
Men late den esel dragen den sak
5150 unde geven eme stro unde distel in sîn gemak.
Deit men eme ok andere ere,
he plecht al siner olden lere.
Wor esels krigen herschopien,
dar sut men selden vele dien;
5155 meist se er egene vordêl soken,
up anderer wolvart se weinich roken.
Doch is dit de meiste klage,
se risen in macht alle dage.

Bog 3, Kapitel 10
Bog 3, Kapitel 10

Bog 3, Kapitel 10

    Dat X. Capittel.

Hir sprikt Reinke de dridden istorien, de up deme speigel stunt gemaket, so he sede al legende, unde is van sinem vader, deme olden vosse, unde van deme wilden kater, de in deme holte lopt, den he hir schendet mit worden.

Konnink here, gi scholen ok wetten,
5160 -- latet mine rede ju nicht vordreten —
wente up dem speigel stunt ok gegraven
behende mit bilden unde bôkstaven,
wo mîn vader unde Hinze de kater
tosamende gingen bi eineme water.
5165 Se sworen tosamende mit swaren eiden,
dat se wolden under sik beiden
like delen, wat se ok vengen;
wolde se jemant jagen efte dwengen,
so scholde ein bliven bi deme anderen.
5170 Sus gingen se vele weges wanderen.
It geschach sik eins, dat se vornemen,
wo etlike jagers na ene quemen,
de hadden ok vele quade hunde.
Hinze do to spreken begunde,
5175 he sprak: 'gût rat is hir dur.'
Min vader sprak: 'it is eventûr,
einen sak vul rades ik wol wêt,
wi willen malkander holden den eit
unde willen vaste tosamende stân ;
5180 dessen rât sette ik tovoren an.'

    Hinze sprak: 'wo it uns gât,
ik wêt allene einen rât,
den môt ik bruken, dat segge ik ju, ôm.'
Alsus sprank he up einen bôm,
5185 dar eme de hunde nicht konden schaden.
Sus wolde he minen vader vorraden,
den he in anxte let stân.
Mit des quemen en de jegers an.
Hinze sach dit unde sprak:
5190 'Wat, ôm, dôt nu up juwen sak!
Gi hebben dar doch vele rades in,
bruket den nu, dat is juwe gewin!'
Men bles int horn unde men rêp: 'sla!'
mîn vader lêp vor, de hunde eme na.
5195 He lêp, dat em ûtbrak dat swêt,
so dat he ok achter gliden lêt.
Sus wart he do ichteswat vorlicht,
anders were he entkomen nicht.
Hir moge gi horen, we ene vorrêt,
5200 dat dede de, dar he sik meist to vorlêt.
De hunde weren eme to snel,
vilna hadden se eme gerucket dat vel,
men dar was ein gat, dat wuste he wol;
sus entquam he int sulve hol.

5205     Des gelîk vint men noch mannigen drôch,
de sus dat sulve bruken noch,
alse Hinze hir dede, de quade dêf ;
wunder were it, hadde ik en lêf.
Doch ik hebbet em half vorgeven,
5210 sus is dar noch wes achterbleven.
Desse istorie mit dessen reden
stunt klâr up deme speigel gesneden.

Bog 3, Kapitel 11
Bog 3, Kapitel 11

Bog 3, Kapitel 11

    Dat XI. gesette.

Noch lucht Reinke eine ander istorien unde sede, dat de ok stunt up deme speigel, alse van deme wulve unde deme krone.

Noch stunt up deme speigel mede
van deme wulve eine andere rede,
5215 wente he vor gût nu sede dank.
He lêp eins over ein velt entlank,
dar vant he ein dôt gevillet pert,
dat vlêsch was van den knoken vortêrt.
De wulf begunde de knoken to gnagen,
5220 em quam ein knoke dwers in den kragen,
wente he hadde den hunger grôt.
Hir van krêch he sware nôt;
he sande velen arsten boden,
nemand konde eme helpen ût noden;
5225 he bot vuste ût ein groten lôn.
Dar quam ok bi em Lutke de krôn,
he drôch ok ein rôt beret,
dar umme he ene ok doctor het
unde sprak to em: 'help mi mit vlît
5230 unde make mi desser wedage quît!
Kanstu, te mi den knoken ût,
so geve ik di ein groten gût.'

    De krôn den schonen worden lovede
unde stak den snavel in mit dem hovede
5235 unde tôch em also den knoken ût.
Do rêp de wulf overlût:
'We mi, we, du deist mi sêr !
men ik vorgevet di, do des nicht mêr !
Wan mi dat ein ander so dede,
5240 nummer ik dat van em lede.'

    'Weset to vreden,' sprak Lutke de krôn,
'gi sint genesen, gevet mi mîn lôn!'

           Do sprak de wulf: 'horet dessen gek!
ik bin sulven in deme gebrek,
5245 unde wil van mi gût hebben to?
He denket nicht der doget, de ik eme do,
wente he stak sîn hovet in mine munt
unde ik letet em wedder ûttên gesunt,
unde heft mi dar to we gedân.
5250 Ik mene, scholde jemant bate entfân,
de behôrde mi mit allen rechten.'
Sus lonen schelke oren knechten.

    Sêt, desse istorie unde der noch mêr
stunden up deme speigel umme her
5255 gewracht, gesneden unde gegraven
mit bilden unde guldenen bôkstaven.
ik hêlt mi unwerdich unde alto rink
bi mi to hebben sodanen kostliken dink;
dar umme sande ik se to groten eren
5260 der konniginnen unde konninge, mineme heren,
wo grote ruwe mine kindere beide
hir umme hadden mit groteme leide.
Sus was ere sorge manniger hande,
do ik den speigel van mi sande.
5265 Se plegen dar vor to spelen unde springen,
unde segen, wo en de stertken hingen,
unde ok, wo en ere muleken stunt.
Men leider dit was mi sêr unkunt,
dat Lampen so na was sîn dôt,
5270 wente ik uppe truwe unde loven grôt
eme de kleinode mede bevôl,
unde mineme vrunde Belline also wol.
Dit weren beide mine truwesten vrunde,
de ik je krêch to jenniger stunde.
5275 Ik mach wol ropen over den mordenêr,
ok wil ik dar af wetten mêr,
wor hen de kleinode sîn gestolen,
wente mort blift nicht lange vorholen.
It mach lichte, he hir bi uns steit
5280 mankt dessen, de dar wol af weit,
wor gebleven sîn desse kleinode,
unde ok, wo Lampe gekomen is tom dode.

Bog 3, Kapitel 12

    Dat XII. Capittel.

Wo Reinke sprikt vor deme konninge van der doget sines vaders in êrtiden geschên, unde alle gelogen, efte mit loggen sprikt he vort desse fabelen van deme wulve van seven jaren.

Sêt, gnedige here konnink,
ju kumpt vor so mannich dink,
5285 dat gi it nicht al beholden moget.
Gedenket ju nicht der groten doget,
de mîn vader, de olde vos, dede
bi juweme vader in desser stede?
wente juwe vader krank lach to bedde
5290 unde mîn vader em sîn levent redde.
Noch spreke gi, dat mîn vader unde ik mede
ju efte den juwen ne gût en dede.
Here, ik spreke it mit juweme orlove,
mîn here vader was hir to hove
5295 bi juweme vader in groter gunst,
wente he wuste vast de rechten kunst
van arzediende, dat water besên,
ûtbreken fistelen, ogen, brodere, efte tene ût tên.
Ik love wol, here, gi wetent nicht enket.
5300 Ok wêt ik nicht, eft ju dat denket,
gi weren do men dre jâr olt,
unde it was in eineme winter kolt,
juwe vader lach krank in groten plagen,
men moste ene boren unde dragen;
5305 alle de arsten twischen hir unde Romen,
de lêt he halen unde to sik komen,
se geven ene over altomalen.
Int leste let he minen vader halen,
he klagede em sêr sine nôt,
5310 wo he krank were wente in den dôt.
Dit entfermde mineme vader sêr,
he sprak: 'o konnink, mîn gnedige her,
mochte ik ju mit mineme live baten,
here, lovet mi, dat wolde ik nicht laten.
5315 Maket juwe water, hir is ein glas.'
Juwe vader, de vele kranklik was,
dede, so eme het mîn vader,
he klagede, he krege jo lenk jo quader.

    Dit sulve ok up deme speigel stunt,
5320 wo juwe vader wart gesunt;
wente mîn vader sprak: 'wil gi genesen,
so môt dat jummer entlik wesen.
Eines wulves lever van seven jaren,
here, hir an moge gi nicht sparen,
5325 de schole gi eten, efte gi sint dôt,
wente juwe water toget al blôt;
dar hastet mede vor alle dink.'
De wulf stunt mede in deme rink,
he hôrde vast to, it hagede eme nicht.
5330 Juwe vader sprak, des sît bericht:
'Horet, her wulf, schal ik genesen,
so môt it juwe lever wesen.'

    De wulf sprak: 'here, ik segget vorwâr,
ik bin noch nicht olt vîf jâr.'

5335     Do sprak mîn vader: 'it helpet nicht, nên,
ik wilt wol an der lever sên.'
Do moste de wulf tor koken gân,
unde de lever wart eme ûtgedân.
De konnink at se unde genas
5340 van aller krankheit, de in eme was,
unde dankede des sere mineme vader,
unde gebot sineme gesinde allegader,
dat ein islik minen vader doctor hete,
unde dit nemant bi sineme live lete.
5345 Sus moste mîn vader to allen tiden
gân to des konninges rechter siden.
Ok gaf em juwe vader, so ik wol wêt,
ein guldene span unde ein rôt bereit,
dat moste he dragen vor alle den heren,
5350 de en alle helden in groten eren
unde deden eme ere to allen dagen.
Men mit mi is dat nu ummeslagen ;
men denket nu nicht mines vaders doget,
de girigen schelke werden nu vorhoget.
5355 Egene nutte unde gewin men nu betracht,
men recht unde wîsheit men klene nu acht.
Wor ein kerleman wert ein here,
dar geit it over de armen sere;
kricht he denne grote macht,
5360 so wêt he sulven nicht, weme he slacht,
denket nicht, van wannen he si gekomen.
Men sîn egen vordêl unde vromen,
dat geit vort in al oreme spele;
desser sint nu bi den heren vele.
5365 Sodane horen ok nemandes bede,
dar en volge denne de gifte mede.
Ere meninge is meist: 'bringet men her!
dit vort ersten, unde denne noch mêr !'
Desser girigen wulve der is vele,
5370 se prisen vor sik de besten morsele;
konden se redden mit klenen saken
eres heren levent, dat scholde sik nicht maken.
Desse wulf wolde ok nicht entberen
sine leveren to geven sineme heren.
5375 Noch sege ik lever, wil gi it horen,
dat twintich wulve er lîf vorloren,
wan dat de konnink efte sîn wîf
icht scholden vorlesen ere lîf;
unde it were ok minre schade,
5380 wente, wat dar kumpt van quadem sade,
schal selden sines dankes dôn doget.

    Her konnink, dit schach in juwer joget;
dit wêt ik vorware unde enket,
dat gi dit alle nicht en denket.
5385 Men ik wêt it wol al mit ein,
gelîk efte it gisteren were schên.
Desse istorie unde dit geschicht
was up deme speigel ok angericht
mit eddelen steinen unde mit golde,
5390 so mîn vader dat hebben wolde.
Mochte ik den speigel wedder upvragen,
dar wolde ik lîf unde gût umme wagen.

Bog 3, Kapitel 13

    Dat XIII. Capittel.

Noch wo Reinke sprikt bedrêchlike worde, dar mit he sik sulven entschuldiget unde andere belastet, unde is, wo de wulf unde vos tosamende vengen ein swîn unde ein kalf.

De konnink sprak: 'Reinke, de wort
hebbe ik vorstân unde wol gehort.
5395 Was juwe vader so vorhoget
unde dede he hir alsodane doget,
des mach lange sîn, ik denke des nicht;
ok is mi dat nicht êr bericht.
Men juwer sake der wêt ik vele,
5400 wente gi sint vaken mede in deme spele,
so men vaken hir van ju secht.
Don se ju dan dat mit unrecht,
dat is quât jo tovoren.
Mochte ik ok gût van ju horen!
5405 Nên, dat en schut nicht vaken.'

    'Here, ik antworde to den saken,'
sprak Reinke, 'wente se mi angân.
Ik hebbe ju sulven gût gedân ;
nicht, dat ik ju do icht vorwit,
5410 wente ik bin schuldich to aller tît
dorch ju to dôn, al wes ik mach.
Gedenket ju nicht, wo it eins geschach,
dat ik unde de wulf, her Isegrîn,
hadden tosamende gevangen ein swîn ?
5415 do it rêp, bette wi it dôt.
Gi quemen to uns, gi klageden juwe nôt,
gi spreken, juwe vrouwe queme dar achter,
hadde wi wat spise, so worde it sachter;
'gevet uns mede van juweme gewinne!'
5420 'Ja,' sprak Isegrim binnen deme kinne,
so dat men dat nouwe vorstunt.
Men ik sprak: 'here, it is ju wol gegunt,
ja, weren der swine ok vele.
Wene dunket ju, de uns dit dele?'
5425 'Dat schal de wulf,' so spreke gi do;
desses was Isegrim sêr vro.
He delede do na siner olden sede,
men dar en was nicht vele schemede mede.
Ein vêrndêl gaf he ju, dat ander juwer vrouwen,
5430 de anderen helfte begunde he to kouwen.
He at so girigen utermaten,
men de oren mit den nesegaten
unde half de lungen, dit gaf he mi;
dat ander behêlt he al; dit sege gi.
5435 Sus togede he sine eddelheit, so gi wetten;
doch do gi juwe dêl hadden upgegetten,
dit wêt ik wol, gi weren noch nicht sat.
Dit sach de wulf wol, men he at
unde bot ju nicht, noch klein noch grôt.
5440 Do krêch he van ju einen stôt
van juwen poten twischen de oren,
so dat em dat vel moste schoren.
He blodde unde krêch grote bulen
unde lêp wech mit grotem hulen.
5445 Gi repen eme na: 'kum wedder her,
unde scheme di jo ein ander tît mêr !
Isset dattu di ok nicht en schamest,
unde mit deme delende dat anders ramest,
so wil ik di anders wilkomen heten!
5450 Ga hastigen, hale uns mêr to eten!'

    Do sprak ik: 'here, gebede gi dat,
so ga ik mit em, ik wêt wol wat.'
Here, gi spreken: 'ja, gât mit em!'
Do helt sik Isegrim sêr umbequem,
5455 he blodde, he ankede, he konde vele klagen;
sus ginge wi echt tosamende jagen.
Ein vet kalf vengen wi, dat gi wol mochten,
do lachede gi sêr, alse wi dat brochten.
Gi spreken do, unde loveden mi grôt,
5460 ik were gût ûtgesent tor nôt.
Gi spreken, ik scholde delen dat kalf.
Ik sprak: 'here, it is juwe rede half,
de anderen helfte der konniginnen.
So wat denne is dar enbinnen,
5465 dat herte, de lever mit der lungen,
dit del horet to juwen jungen.
Mi horet to de ver vote,
unde Isegrim dat hovet, wente dat is sote.'
Alse gi dit horden, spreke gi do:
5470 'Reinke, we lêrde di delen also,
so rechte hoveschliken? lat mi vorstân !'
Ik sprak: 'here, dat heft gedân
desse, deme so rôt is de kop,
unde deme so blodich is de top;
5475 wente huden, do Isegrim delede dat verken,
dar bi begunde ik do to merken,
unde lêrde do den rechten sîn,
wo men like schal delen kalf efte swîn.'
Sus krêch Isegrim, de girige dwâs,
5480 schaden unde schande vor sinen vrâs.

    Wo vele vint men noch sodane wulve,
de alle dage bruken dat sulve
unde ere undersaten vorslinden,
se sparen nicht, wor se de vinden.
5485 Alwor ein wulf sus overmach,
des wolvart kricht einen ummeslach.
Ein wulf sparet nicht vlêsch noch blôt;
we em, de en sadigen môt!
we der stat unde deme lande,
5490 dar wulve krigen de overen hande!

    Sêt, her konnink, gnedige here,
sodane ere unde der noch mere,
de hebbe gi to mannigen stunden
vaken unde vele bi mi gevunden.
5495 Wes ik hebbe unde mach gewinnen,
is alle juwe unde der konniginnen,
dat si weinich efte vele,
ja, dat meiste is al juwe dele.
Denke gi des kalves unde verken,
5500 so wille gi wol de wârheit merken,
bi weme de rechte truwe mach sîn,
bi Reinken efte bi Isegrîn.
Nu is de wulf sêr vorhoget
unde is bi ju de grôtste voget.
5505 Nicht menet he juwe vordêl,
men sîn egen geit vor, beide half unde hêl.
He unde Brûn hebben nu dat wort,
men Reinken sake wert node gehôrt.

    Here, it is war, ik bin vorklaget,
5510 ik môt dar dorch, it môt sîn gewaget.
Is hir to hove jennich man,
de mi de sake overtugen kan,
de kome mit den tugen tor sprake,
unde klage hir eine vaste sake
5515 unde sette bi, nicht na, men vor,
bi vorlust des gudes, efte ein or
efte sîn lîf jegen mîn to vorlesen.
Sodanen recht plecht hir to wesen.
Here, alle desse sake, hir nu gesecht,
5520 de sette ik bi ju in dit recht.'

Bog 3, Kapitel 14
Bog 3, Kapitel 14

Bog 3, Kapitel 14

    Dat XIIII. unde dat leste capittel des dridden bokes.

Wo de konnink gesachtmodiget wart over Reinken unde lovede eme siner loggen, unde nam en echt to gnaden.

De konnink sprak: 'wo deme ok si,
deme rechte schal men vallen bi';
nemande do ik jegen recht.
It is war, Reinke, du bist besecht,
5525 dattu west van Lampen dode,
wente ik vorlôs Lampen node;
vorwâr, ik hadde Lampen lêf.
Wo Bellîn dat mit eme drêf !
He brachte uns hir sîn hovet,
5530 ik bedrovede mi mêr, wan jennich lovet.
Is jemant, de nu wil mêr
klagen over Reinken, de kome her.
Desse sake, de hir up em is gesecht,
de late ik stân up ein recht;
5535 wente Reinke is des bi mi gebleven;
mine sake wil ik eme vorgeven.
Doch eft jemant welke tuge brochte,
de waraftich sîn, van gudeme rochte,
de komen vort, so hir is gesecht,
5540 unde geven sik hir mit Reinken int recht.'

    Reinke sprak: 'gnedige here,
ik danke ju sêr juwer ere,
dat gi ju nicht laten vordreten
unde willen mi rechtes laten geneten.
5545 Ik segget bi mineme swaren eide,
do Lampe mit Belline van mi scheide,
do dede mi dat herte so we,
wente ik hadde sêr lêf desse twei;
nicht wuste ik, dat mi vorhêlt desse nôt,
5550 efte dat Lampen so na was sîn dôt.'

    Sus konde Reinke de wort stofferen,
so dat alle, de dar weren,
meneden, he spreke ane berât,
wente he hadde ernstaftich gelât,
5555 van den kleinoden in sinen worden,
so dat alle, de dit horden,
meneden ok, dat he war sede,
unde spreken en int beste to vrede.
Sus makede he deme konninge wes vrot,
5560 wente deme konninge de sîn sêr stôt
na den kleinoden, de Reinke mit berate
so grôt hadde lovet boven mate.

    Hir umme de konnink to Reinken sede:
'Reinke, weset men to vrede!
5565 gi scholen reisen unde jagen,
konde gi de kleinode upvragen;
mine hulpe schal ju sîn bereit,
kone gi upvragen dar van bescheit.'

    Reinke sprak: 'eddele here,
5570 ik danke juwer eddelicheit sere,
dat gi mi geven trôstlike wort.
Ju behort to strafen rof unde mort,
de leider dar umme is geschen.
Ik môt mit vlite dar na sên,
5575 unde wil ok reisen nacht unde dach
mit hulpe al de ik bidden mach.
Krige ik to wetten, wor se sîn,
unde eft alleine de hulpe mîn
were to swak, dat ik nicht en mochte
5580 vullenbringen de macht, dat ik se brochte
to juwen gnaden — wente se sîn juwe -
dat ik denne mochte mit gânzer truwe
hulpe soken, efte it were van noden,
bi ju umme de kleinoden,
5585 unde mochte se ju bringen tor hant,
denne were mîn vlît noch wol bewant.'

    Dit was deme konninge al wol mede,
he vulborde Reinken up al de rede,
wodoch Reinke en heft bedrogen
5590 unde mit groten loggen vorgelogen
unde heft em eine wassene nese angesat.
Al de dar weren, loveden ok dat;
he hadde en de oren vul geslagen,
so dat he mochte al sunder vragen
5595 gân efte reisen, wor he wolde.
Men Isegrim wuste nicht, wat he scholde;
he wart tornich unde mismodich sêr
unde sprak: 'her konnink, eddel her,
love gi Reinken echt up dat nie,
5600 de ju kortes vorloch twie efte drie?
Wunder isset, dat gi eme lovet,
deme losen schalke, de ju vordovet,
de ju wisse unde uns allen bedrucht,
sprikt selden wâr, men alle tît lucht.
5605 Here, ik late en so noch nicht tên,
gi scholen it horen unde sên,
dat he is ein valschen drôch.
Ik wêt dre grote sake noch,
der he mi nicht wol kan entgân,
5610 scholde ik einen kamp ok mit eme slân.
It is wâr, hir is jo gesecht,
men schal eme overtugen mit recht.
Ja, mach he hebben so langen dach,
so deit he vort, al wat he mach;
5615 kan men alle tît dar tuge bi nemen?
so mach men vuste sus laten betemen,
bedregen den einen na, den anderen vor.
Nemant is, de jegen em spreken dor,
edder de jegen em dor spreken ein wort;
5620 men sine sake geit alle tît vort.
He is dar to ok nemandes vrunt,
nicht ju, efte den juwen to nener stunt.
Nicht schal he van hir wiken efte gân,
he schal mi hir to rechte stân.