Reynke de Vos, bog 2

Dette er teksten fra den anden bog om Reynke de Vos, udgivet i Lübeck, 1498.

Denne lettere moderniserede tekst er baseret på "Reinke de Vos nach der ältesten Ausgabe (Lübeck 1498)" af August Lübben (se eksternt link). For en tekst, der er tættere på originalen, se her: bog 2.

Jeg har tilføjet enkelte manglende ord i klammer: "en" (3718), "alle" (3908) og "Reynke" (4220). Husk at kigge på Lübben's ordbog.


Bog 2, Indledning
Bog 2, Indledning

Bog 2, Indledning

Hir beginnet dat ander bòk van Reinken     deme vosse.

In desseme anderen boke sprikt de poete sunderliken , van deme state der minschen unde ereme gebreke, unde volget int erste, wo to deme hove des konninges, den he helt, quemen nicht alleine de deren, men ok de vogele in groter vorsammelinge, klagende over Reinken, unde spreken under sik, so hir na volget.

3247 'De konnink heft uns to entboden,
wi moten to hove, dat is van noden.
Nicht en helpet Reinken mêr sine kunst,
3250 he is grof in des konninges ungunst.

So vele unser is in deme tal,
over Reinken wil wi klagen al,
so wan wi komen in den hof;
dat heft he tegen uns vordenet grof
3255 ja wi, ok des gelîk unse kinder,
wente wi siner hebben groten hinder;
unse eiger unde jungen he nummer en spart,
des kricht he nu eine quade vart.
Ja, wi willen ju dôn vaste bistant,
3260 up dat he to degen werde geschant
vor sine losheit unde valsche lage,
dar he uns mede schadet heft vele dage.
Ja, hadde wi êr uns sus besproken,
wi hadden uns lange wol gewroken
3265 an Reinken, deme êrlosen deve.
Wert he nu gehangen, so geschut uns leve.

    Ja, Reinke plecht to sîn vorbolgen,
men late uns vri unse klage vorvolgen.
Den schaden, he uns to donde plecht,
3270 dar vor kricht he nu sîn rechte recht.

    Ja, de konnink heft dat ordel gegeven,
Reinke schal nicht lenger leven.
Eme wert nu alle schande vorlenet,
dat heft he vaken nôch vordenet.'

Bog 2, Kapitel 1
Bog 2, Kapitel 1

Bog 2, Kapitel 1

Dat I. Capittel.

Dat erste capittel desses anderen bokes sprikt van deme groten hove, den de konnink helt, unde wat manniger hande dere unde vogele dar quemen. Sunderliken secht hir de poete van der kreien efte karôk unde van deme kaninen, wo de dar quemen, klagende over Reinken.

3275 Alse de hof sus was bereit,
so hir vorgeschreven steit,
unde alle dink was wol bestelt,
dar quam to hove mannich helt.
De dere weren dar nicht alleine,
3280 men ok vele vogele grôt unde kleine.
Dar quam to hove mannich here
to Isegrimes unde to Brunen ere.
Dar was vroude mit groteme feste;
men helt de blîtschop, de alder beste,
3285 de je wart gesên van deren.
Men danzede den hofdanz bi manneren,
mit trumpen unde mit schalmeiden.
De konnink hadde laten bereiden,
dat ein islik genoch dar vant.
3290 Alle was en boden gesant,
dat se mosten komen dar;
vogele unde dere, mannich par,
reiseden dar hen bi dage unde nachte;
Men Reinke de vos lach up der wachte,
3295 de valsche pelegrim unde lose wicht
quam de tît to hove nicht.
He brukede al sîn olde spel;
de eme dankeden, der en was nicht vel.
Dar was to hove mannich sank,
3300 de spise vloiede unde de drank;
dar sach men schermen unde vechten.
Ein islik quam mit sinen slechten;
ein del danzeden, ein dêl de sungen,
dar sach men pipen unde bungen.
3305 De konnink sach van sineme sâl,
eme hagede sêr wol de grote grâl.

    Do achte dage al umme weren,
de konnink sat mit sinen heren
over tafelen unde at.
3310 Dat kannîn quam vor en, dar he sat
bi siner vrouwen, de konniginne,
unde sprak mit eineme drovigen sinne:
'Here her konnink unde al, de hir sîn,
entfermet ju bi der klage mîn!
3315 Ik mene, men selden heft gehort
sodan vorradent unde argen mort,
alse Reinke an mi begunde.
Gisteren morgen tor sesten stunde,
do sat Reinke vor sineme hûs,
3320 vor siner borch to Malepertûs.
Ik mende mit vreden vor em to gân,
ik sach en alse einen pelegrim stân.
Mi duchte, dat he sine tide las,
dar umme ik desto drister was:
3325 De sulven straten moste ik dorch,
wolde ik wesen to desser borch.
Do he mi sus hadde vornomen,
begunde he mi neger to komen;
ik dachte, he wolde mi vruntlik moten.
3330 Do grêp he mi an mit sinen poten,
he tastede mi an twischen mine oren;
ik mende, ik hadde mîn hovet vorloren.
Sine klouwen weren lank unde scharp,
dar mit he mi tor erden warp.
3335 Men des wêt ik gode dank,
ik was so licht, dat ik entsprank,
unde sus ût sinen poten quam;
he grimmede sêr unde was gânz gram,
dar umme, he mi nicht beholden mochte.
3340 Ik swêch unde makede altes nên gerochte.
Doch moste ik mîn eine ôr dar laten
unde in mineme hovede vêr grote gaten.
Hir moge gi sen dit ungevôch,
dar he mi mit sinen klouwen slôch;
3345 vilna hadde ik gebleven dôt.
Here, latet ju entfermen desse nôt,
dat men alsus brikt juwe geleide.
We is, de varen dor over de heide,
nu Reinke alsus de strate belecht?'

3350     Do he dit sus hadde gesecht,
quam dar Merkenouwe de kreie vort
unde sprak to deme konnink desse wort:
'Werdige konnink, gnedige here,
ik bringe ju jammerlike mere;
3355 van anxte kan ik nicht vele spreken,
mi dunket, mi wil mîn herte tobreken.
Is dat nicht ein jammerlik dink?
huden morgen, do ik ût gink
mit Scharpenebbe, mineme wive,
3360 dar lach gelîk eineme doden ketive
Reinke de vos up der heide,
unde hadde sine ogen vorkeret al beide,
de tunge henk eme ût sineme munde
gelîk so eineme doden hunde,
3365 eme stunt de munt wide open.
Van anxte begunde ik to ropen;
jo mêr ik rêp, jo stilre he lach.
Wo vaken sprak ik: 'owi unde owach!
he is alderdinge dôt!'
3370 Dar umme hadde ik ruwe grôt,
so sêr mi sines dodes entfermde;
ik beklagede en, unde mîn wîf de kermde,
mêr ruwe hadde wi, wan jennich lovet.
Ik betastede sinen bûk unde ok sîn hovet,
3375 mîn wîf gink stân to sineme kinne,
se merkede, eft icht were dar inne
tekene des levendes grôt efte klein,
men he lach dôt alse ein stein;
dit hadde wi beide wol gesworen.
3380 Wo se vor, dat moge gi nu horen.
Do se in sorgen sus bi eme stunt
unde er hovet helt bi sineme munt,
he merkede, dat se sik nicht en hodde,
he grêp se an, ja, dat se blodde,
3385 unde splet er ok vort af dat hovet.
Ik vorschreekede mi mêr, wan jennich lovet,
ik schriede lude, owi! owi!
Do schot he up unde snouwede na mi,
men ik entvlôch em mit anxte grôt,
3390 anders were ik ok dar gebleven dôt;
so nouwe was it, dat ik entquam.
Up einen bôm de vlucht ik nam
unde sach van verne, wo desse ketîf
stunt unde at mîn gude wîf.
3395 He was so hungerich, so duchte mi do,
he hadde noch wol twei gegetten dar to,
he lêt nicht na wêr knoken efte ben.
Do ik dessen jammer hadde gesên,
dat he dar nicht hadde gelaten
3400 unde he wechlêp sine straten,
ik vlôch dar, wol was it mi towedderen,
dar vant ik noch etlike vedderen
van mineme wive Scharpenebben,
up dat ik de mit mi mochte hebben
3405 unde mochte de wisen juwen gnaden.
Latet ju entfermen desses groten schaden,
here, do gi hir af neine wrake
unde achte gi nicht desse sake,
dat sus juwe geleide wert gebroken,
3410 gi werden sêr dar umme vorsproken.
Men sprikt: 'de is mede schuldich der dât,
de nicht en strafet de missedat,
unde ein islik wil dan wesen here;
dit were to na juwer vorstliken ere.'

Bog 2, Kapitel 2

Dat ander Capittel.

Wo de konnink na der klage des kannînen unde der kreien sik tornede, unde wat he sprak.

3415 Do alsus der kreien wort
unde ok des kannînen weren gehort,
alse se er klage sus hadden vormelt,
Nobel, de konnink, wart sere vorgrelt.
He sprak in torne: 'bi miner truwen,
3420 de ik schuldich bin miner vruwen,
ik wil dit quade so erlik wreken,
dat men dar lange schal af spreken,
dat mîn geleide unde mîn gebot
sus is tobroken. Ik was ein sot,
3425 dat ik dessen schalken vos
so willigen hebbe gelaten los,
unde ik siner loggen so lovede,
dar mede he mi so listigen schovede.
Ik makede einen pelegrim van em,
3430 he scholde hen to Jerusalem.
Wo klouwede he mi up der mouwen!
Men de schult was bi miner vrouwen;
doch ik bin des alleine nicht,
de bi vrouwen rade schaden kricht.
3435 Late ik Reinken lenger betemen,
alle wi moten uns des schemen.
It is tomalen ein slimmen drôch,
so was he to jâr, so is he noch.
Gi heren, denket dar up mit vlît,
3440 wo wi ene krigen in korter tît.
Nicht en kan he uns entgân,
wil wi dat ernstlik gripen an,'

Bog 2, Kapitel 3
Bog 2, Kapitel 3

Bog 2, Kapitel 3

        Dat III. Capittel.

Wo de konnink rede makede in torne mit alle den deren unde vogelen, unde wolde Reinken soken, unde wo dit Isegrime unde Brunen sêr wol behagede.

Isegrim unde Brune, desse beide,
behagede wol, wat de konnink sede.
3445 Se hopeden noch werden gewroken
an Reinken, konden se it tostoken;
men se en dorsten nicht spreken ein wort.
De konnink was so sere vorstôrt
unde was sêr tornich in alle sineme sinne.
9450 Int leste sprak de konniginne:
'Ik bidde ju, konnink, mîn gnedige here,
tornet ju doch nicht so sere!
gi scholen ok nicht so lichte sweren,
up dat gi bliven bi macht unde eren.
3455 Noch wete gi nicht wâraftige sake,
ok hôrde gi noch nicht de weddersprake.
Were Reinke nu hir tor stede,
villichte hir weren wol minre rede
van den, de nu klagen over em.
3460 Audi alteram partem;
he klaget vaken, de sulven misdôt.
Ik helt Reinken wis unde vrôt,
ik hodde mi nicht vor desseme rochte,
dar umme halp ik eme, dat ik mochte.
3465 Dat dede ik, here, alle dorch juwen vromen,
wowol it nu is anders gekomen.
Is he quât efte is he gût,
he is van rade wis unde vrôt,
dar to ok van groteme geslechte.
3470 Hir umme, here, bedenket it rechte,
dat gi nicht vorhasten juwe ere.
Gi sint jo al des landes ein here,
Reinke kan vor ju nicht bliven;
wille gi ene vangen edder entliven,
3475 juwe ordel môt jummer gân.'

    Do sprak de lupart wedder an:
'Here, dat kan ju nergen ane schaden,
dat gi êrst Reinken to worden staden.
Wat schadet, dat gi ene horen êrst spreken?
3480 gi mogen denne doch ju an eme wreken.
Dar umme volget juwer vrouwen rât
unde ok der heren, de hir stât.'

    Isegrim sprak: 'dat en kan nicht schaden,
dat wi des besten helpen raden.
3485 Her lupart, horet mi wes mede,
al were Reinke hir vort tor stede,
unde he sik der sake konde entleggen,
de desse twei hir up eme seggen,
ik wil eine sake doch bringen vort,
3490 dar he sîn lîf heft mede vorbort.
Men nu wil ik der sulven swigen,
so lange wi ene hir wedder krigen.
Des heft he boven alle dat
deme konnink gewiset einen schat
3495 in Husterlo bi Krekelput,
dat noch grotter loggen is dan dit.
He heft der loggen vele gelogen,
dar to heft he uns allen bedrogen.
He heft Brunen sere geschendet unde mi,
3500 dar wil ik mîn lîf noch setten bi.
Newerlde he recht de wârheit sede,
nu rovet unde mordet he up der heide.
Wes deme konninge unde ju dunket gût,
dat is billik, dat men also dôt.
3505 Men hadde he hir willen to komen,
he heft de mere wol vornomen
ût des konninges hove bi sinen boden.'

    De konnink sprak: 'wat is dat van noden,
dat wi alle hir na eme beiden?
3510 ik gebede, gi scholen ju alle bereiden
unde volgen mi in deme sesten dage;
ik wil einen ende hebben der klage.
Wo dunket ju van deme vulen wichte?
he makede wol ein lant to nichte.
3515 Maket rede, al dat gi mogen,
mit juweme harnsche, spete unde bogen,
mit donrebussen, pollexen unde barden.
Ik gebede, dat gi so up mi warden,
eft ik juwer welke to ridder sloge,
3520 dat de den namen mit eren droge.
Wi willen hen vor Malepertûs
unde sên, wat Reinke heft in deme hûs.'

    Se antworden deme konninge alle: 'ja,
wan gi gebeden, so volge wi na.'

Bog 2, Kapitel 4
Bog 2, Kapitel 4

Bog 2, Kapitel 4

    Dat IIII. Capittel.

Wo de grevink lêp to Reinken unde en warnede unde vormeldede eme den rât, de over en was gegân.

3525 Alse desse rat sus was gesloten,
dat de konnink unde sine genoten
wolden tên vor Reinken hûs
vor dat slot Malepertûs,
Grimbart was mede in deme rade;
3530 he lêp hastigen unde drade
na Reinken slot, al dat he mochte,
up dat he eme de tidinge brochte.
He beklagede ene unde sprak jo vaken:
'Och Reinke ôm, nu wilt sik maken!
3535 Du bist dat hovet van unseme geslecht,
wi mogen di wol beklagen mit recht;
wente wan du plechst vor uns to spreken,
so en konde uns nicht entbreken;
so schone kanstu dine fallacien.'
3540 Mit sus groter lamentacien
quam he to Malepertûs gegân
unde vant Reinken dar buten stân.
He hadde vangen twei duven junge,
dar se to ereme ersten sprunge
3545 ût ereme neste vlegen wolden;
se vellen unde konden sik nicht entholden,
wente ere vedderen weren noch to kort.
Reinke sach dit unde grêp se vort,
wente he vaken umme jacht utgink.
3550 Sus sach he komen den grevink.
He vorbeidede siner unde sprak ene an:
'Wilkome, neve, vor jennigen man,
den ik in mineme slechte wêt !
gi lopen so sere, dat gi swêt ;
3555 wat hebbe gi nies vornomen?'
Grimbart sprak: 'ik bin gekomen,
dat ik ju tidinge mochte bringen,
wowol se is van quaden dingen.
Lîf unde gût is al vorloren,
3560 de konnink sulven heft gesworen,
he wil ju laten schendigen doden
unde heft al ummeher geboden,
hir to wesen na ses dagen
mit bogen, mit swerden, bussen unde wagen.
3565 Al raden se to juweme schaden.
Hir moge gi kortes ju up beraden,
wente Isegrim unde Brune sîn nu
bet bi deme konninge dan ik bi ju.
Al dat se willen, dat is gedân.
3570 Isegrim heft eme laten vorstân,
dat gi ein morder unde rover sît.
He drecht up ju so groten nît,
he wert marschalk noch êr deme meie.
Ok heft dat kannîn unde ok de kreie
3575 up ju so grote klage gedregen,
ik Sorge vor juwe levent to degen,
isset, dat ju de konnink kricht.'

    'Schît !' sprak Reinke, 'isset anders nicht,
dat is wol einer bonen wert.
3580 Si gi dar van so sêr vorvêrt ?
Al hadde de konnink noch mer gesworen,
unde al, de to sineme rade horen,
wan ik mi sulven rât wil geven,
ik werde noch boven se alle vorheven.
3585 Se mogen vele raden, we it ok si,
men dat hovet en doch nicht ane mi.
Latet dat men varen, leve neve,
komet in, unde sêt, wat ik ju geve,
ein par duven, junk unde vet;
3590 ik en mach ok nene spise bet,
wente se sint gût to vordouwen.
Men mach se sluken sunder kouwen,
unde de knokschen smecken so sot,
it is half melk unde half blôt,
3595 wente ik ete gerne lichte spise,
mîn wîf holt ok de sulven wise.
Komet in, se wert uns wol entfân,
men dit en latet er nicht vorstan
van der sake, dat holdet vorborgen.
3600 Se is alto depe van sorgen,
van klener sake valt se in vare,
se is van herten alto sware.
Morgen wille wi to hove gân.
Leve ôm, wille gi ok bi mi stân,
3605 alse ein ôm deme anderen dôt?'

    Grimbart sprak: 'ja, lîf unde gût
is to juwer behof mit vlît.'

    Reinke sprak: 'dank hebbet alle tît,
mach ik leven, it schal ju vromen.'

3610     Grimbart sprak: 'ôm, gi mogen wol komen
vor de heren umme juwe sake
unde vorantworden ju mit gudem gemake;
wente de lupart sprak dessen rat,
dat nemant ju dôn schal quât,
3615 er gi sulven juwe worde dar
hebben gesproken openbâr.
Dit sulfte sprak ok de konniginne,
dat moge gi mede nemen to sinne.'

    Reinke sprak: 'wat schadet mi dan,
3620 wan mi de konnink des so gân?
Ik hope, it schal mi noch vromen,
mach ik mit eme to sprake komen.'
Mit des Reinke binnen gink,
sîn wîf se beide wol entfink;
3625 se bereide de spise, al dat se mochte.
De duven, de Reinke mede brochte,
ein islik sîn del dar van at,
noch worden se nicht gânz sat.
Hadde der duven mêr gewesen,
3630 islik hadde noch wol twei upgelesen.

Bog 2, Kapitel 5

    Dat V. Capittel.

Wo Reinke sprak van sinen kinderen, unde den anderen dach vortgink mit deme grevinge na des konninges hof.

Do sprak Reinke to Grimbart:
'Sêt, ôm, dit is de rechte art;
wo behagen ju desse kinder mîn,
alse Rossêl unde Reinardîn ?
3635 Se werden unse slechte vormeren,
se beginnen sik alrede to generen;
de eine vanget ein hôn, de ander ein kuken,
se konen ok wol int water duken
na kiviten unde ok na enden.
3640 Ik mochte se wol vakener umme jacht ûtsenden,
men ik wil se ersten leren vroden,
wo se sik mogen wisliken hoden
vor de stricke, vor de jegers unde hunden.
Wan se de art wol vorstunden,
3645 So hadde ik se wol togerust;
se scholden vaken unsen lust
van manniger hande spise boten,
de wi van noden hebben moten.
Unde se slachten na mi sêr vele,
3650 wente grimmende spelen se er spele
uppe de, de se vorhaten;
de konen nicht an ene baten,
se biten der vele entwei de kele.
Dit is de art van Reinkens spele;
3655 er gripent is ok mit hastiger vart,
dit dunket mi sîn de rechte art.'

    Grimbart sprak: 'it is eine ere,
ein islik mach sik vrouwen sere,
de kinder heft na sineme sinne,
3660 de sus mede sint na gewinne;
ik vrouwes mi sere up mîn eit,
dat ik se in mineme slechte weit.'

    'Dit wille wi nu sus laten stân,'
sprak Reinke, 'unde willen slapen gân ;
3665 gi sint mode, Grimbart vrunt.'
Sus gingen se slapen tor sulven stunt
up den sal, gevlegen mit hoie,
Reinke, sîn wîf unde alle de proie.
Reinke was in anxte grôt,
3670 he dachte, gût rât were nu wol nôt.
Sus lach he in danken beswart
so lange, dat it morgen wart.
Do sprak he sineme wive to
unde sede: 'vrouwe, weset nicht unvro,
3675 wente Grimbart heft mi laten vorstân,
ik môt mit eme to hove gân.
Doch bidde ik, weset wol to vrede,
eft ju jemant van mi wat sede,
keret dat al in dat beste,
3680 unde vorwaret wol unse veste.'

    Se antworde eme unde sprak also:
'Reinke, wat nodiget ju dar to?
Dat is jo ein selsen dink;
wette gi, wo it ju latest dar gink ?'

3685     Reinke sprak: 'it is jummer war,
ik was do sulvest in groter var;
etlike weren mi nicht sêr holt,
doch dat eventûr is mannichvolt.
It geit sumtides buten gissen,
3690 de it menet to hebben, môt des missen.
Ik môt jummer dar wesen nu;
weset to vreden, des bidde ik ju,
wente it is al sunder anxt,
ik kome wedder uppet alderlangst
3695 binnen vîf dagen, isset dat ik kan.'
Hir mede scheiden se van dan.

Bog 2, Kapitel 6

    Dat VI. Capittel.

Wo Reinke mit sineme ome, deme grevinge, echt gink to deme hove des konninges, unde wo Reinke bichtede.

Reinke unde Grimbart, de beide,
gingen tosamende over de heide
na des konninges slot de rechten straten.
3700 'It mach mi schaden, it mach mi baten;'
sprak Reinke, 'efte dit mi sus slumpt,
dat mi desse reise tom besten kumpt?
Doch, leve ôm, horet mi nu.
Sint latesten dat ik bichtede tegen ju,
3705 horet vorder mine sunde, grôt unde klein,
eft ik mi sodder wes hebbe vorsên,
dat werde ik ju seggen in desser stunde.
Ik let Brunen eine grote wunde
sniden van sineme velle unde live;
3710 ik let deme wulve unde sineme wive
de scho van oren voten villen;
dit dede ik al dorch hates willen.
Mit miner loggen schaffede ik dat,
dat en de konnink wart sêr hat.
3715 Ik bedroch den konnink tovoren an
mêr, wan ik nu seggen kan.
Ik vinsede unde sede em van eineme schat,
men he [en] heft des noch nicht lange gehat;
Lampen ik sîn lîf afrovede,
3720 unde sande Bellîn mit sineme hovede,
dar mit he krêch des konniges torn.
Ik duwede dem kannîn so twischen de orn,
dat ik em vilna dat levent nam;
it was mi let, dat it wech quam.

3725     Noch wil ik seggen twierleie.
Mit rechte klaget over mi de kreie;
ik at sîn wîf, vrouwe Scharpenebbe.
Dit isset, dat ik bedreven hebbe
sodder miner lesten bicht.
3730 Noch hebbe ik ein dink ûtgericht,
dat ik latesten hadde vorgetten.
Leve ôm, dat schole gi ok wetten,
unde wil dat nu ok seggen mede,
it was eine hovescheit, de ik dede.
3735 Ik wolde nicht gerne, dat mi dat sulve
schege, dat ik dede deme wulve;
wente wi beiden up eine tît gingen
twischen Kackis unde Elverdingen.
Dar gink eine merje mit ereme volen,
3740 de beide swart weren alse de kolen.
Dat volen mochte wol olt sîn
van ver manden, nicht vele mîn.
Isegrim was vilna dôt,
van hungers wegen lêt he nôt,
3745 He bat mi, dat ik vragen scholde,
efte de merje vorkopen wolde
ere volen, unde ok, wo dure.
Sus gink ik to er up eventure.
Ik sprak: 'segget mi, merje vruwe,
3750 ik wêt, dat dit volen is juwe,
wil gi it vorkopen, segget mi dat.'
Se sprak: 'ja, ik vorkopet umme schat.
De summe, dar ik dat umme wil geven,
steit achter under mineme vote geschreven.
3755 Wille gi it sên, ik latet ju lesen.'
Do hôrde ik wol, wor se wolde wesen.
Ik sprak: 'nên, vrouwe, des sît bericht,
lesen efte schriven kan ik nicht;
juwes kindes ik ok nicht en begere,
3760 men Isegrim wuste gerne, wo it were,
de heft mi her gesant to ju.'
Do sprak se: 'so lât ene komen nu,
so wil ik eme des maken vrôt.'
Do gink ik hen, dar Isegrime stôt.
3765 Ik sprak: 'wil gi ju eten sat?
de merje secht unde entbut ju dat,
dat gelt steit under ereme vote schreven,
wor se dat volen wil umme geven.
Se woldet mi hebben lesen laten,
3770 men wat scholde mi dat baten,
wente ik jo nene schrift en wêt,
des lide ik vaken grôt vordrêt.
Ôm, sêt, eft gi dat konnen lesen.'

    Isegrim sprak: 'wat scholde dat wesen,
3775 dat ik nicht scholde lesen, wat it ok si ?
ja, dudesch, walsch, latin, ok franzôs dar bi.
Hebbe ik doch to Erfort de schole geholden!
ok hebbe ik mit den wisen olden,
alse mit den mesters van der audiencien,
3780 questien gegeven unde sentencien.
Ik was in loie gelicenceret;
so wat schriftûr dat men viseret,
kan ik lesen gelîk mineme namen;
dar umme wil ik wol mede toramen.
3785 Beidet miner hir ein klein,
ik wil gân unde de schrift besên.'
He gink hen unde vragede even,
wo se dat volen wolde geven.
He vragede na deme besten kope.
3790 Se sprak: 'dat gelt steit to hope
geschreven under mineme achteren vôt.'
He sprak: 'lât sên !' Se sprak: 'ik dôt.'
Se bôrde den vôt up boven dat gras,
de nie mit iseren beslagen was,
3795 mit ses hofnagelen, unde slôch wisse,
unde rakede ok nicht al misse,
wente se slôch ene so vor sîn hovet,
dat he storte unde lach vordovet
unde vel vor dôt tor erden nedder.
3800 Êr he sik, recht vorhalede wedder,'
dat was wol eine grote stunde.
De merje lêp wech, al dat se konde,
unde lêt Isegrime liggen vorwunt;
he lach unde hulede alse ein hunt.
3805 Ik gink to eme unde hêt ene here,
ik vragede ene, wor is de mere?
sint gi van deme volen ok sat ?
wor umme delede gi mi nicht ok wat?
wente ik ju doch de bodeschop dede.
3810 Hebbe gi up juwe mâltît geslapen rede?
wat was it vor schrift under deme vôt ?
wente gi sint in wîsheit sêr vrôt.'

    'Och Reinke,' sprak he, 'spottet doch nicht,
ik bin gevaren so ein arm wicht,
3815 dat mochte entfermen eineme sten.
De hore mit deme langen ben,
mit iseren was beslagen er vôt,
it was nên schrift, de dar under stôt.
De nagelen, de dar inne stunden,
3820 dar mit slôch se mi ses grote wunden.

    Hir van Isegrim nouwe sîn lîf behêlt.
Sêt, neve, nu hebbe ik ju vortelt
al wat ik wêt van miner missedât.
It is mislik, wo it mi nu gat
3825 to hove, wente nu bin ik sunder var
unde dar to van minen sunden klâr.
Ik wil ok gerne bi juweme rade
beteren unde komen wedder to gnade.'

Bog 2, Kapitel 7

    Dat VII. Capittel.

Wo Reinke noch bichtet unde etlike sunde entschuldigen wil umme quader exempele der prelaten.

Grimbart sprak: 'juwe sunde sint grôt ;
3830 de dôt is, môt bliven dôt;
dat were gût, mochten se noch leven.
Men, ôm, dit wil ik ju vorgeven
umme den anxt unde umme de nôt,
wente se stân vast na juweme dôt;
3835 hir wil ik ju absolveren van.
Men dat meiste, dat ju hinderen kan,
is Lampen hovet unde sîn dôt.
Juwe dristicheit de was sêr grôt,
dat gi deme konnink sanden dat .hovet,
3840 dat wil ju mêr schaden, wan gi lovet.'

    'Nên, schît,' sprak Reinke, 'nicht ein hâr !
ôm, ik segge ju dat vorwâr,
de nu dorch de werlt schal varen,
de en kan sik nicht so hillich bewaren
3845 alse de in ein kloster horet.
Ik wart van Lampen so sêr bekoret,
he sprank vor mi unde was wol vet;
sus wart de leve to rugge geset.
Belline ik ok nicht sêr wol gunde.
3850 Sus hebben se den schaden unde ik de sunde.
Se sint ok ein del so rechte plump,
in allen, saken grof unde stump.
Ik scholde do vele mit en credencien,
des hadde ik do nene grote conciencien,
3855 wente ik mit anxte scheide ût dem hof;
ik underwisede se, men it was to grof.
Ik schal jo lêf hebben mîn geliken,
wente der wârheit kan ik nicht entwiken;
der en achtede ik do nicht sêr grôt.
3860 Doch de dôt is, môt bliven dôt;
so spreke gi sulven up der stede.
Latet uns seggen van anderer rede.

    It is nu eine vârlike tît,
wente de prelaten, de nu sît,
3865 se gân uns vore, so men mach sên,
dit merke wi anderen, grôt unde klên.
We is, de des nicht en lovet,
dat de konnink ok nicht mede rovet?
Ja isset, dat he it nicht en nimpt sulven,
3870 he let it doch halen bi baren unde wulven.
Doch menet he al, he dôt mit recht;
nên is, de eme de wârheit secht,
edder de dor spreken: 'it is ovel gedân,'
nicht sîn bichtvader noch de kappellân.
3875 Wor umme ? wente se genetens al mede,
al were it ok men to eineme klede.
Wil jemant komen unde wil klagen,
ja, he mach vuste najagen,
he vorspildet men unnutte tît.
3880 Wat men eme nimpt, des is he quît;
sine klage wert nicht vele gehort,
he dor int leste nicht spreken ein wort,
wente desses is he stedes andechtich,
dat em de konnink is to mechtich.

3885     Wente de louwe is jo unse here
unde holt it al vor grote ere,
wat he to sik rapen kan;
he sprikt, wi sîn alle sine man.
Dat is noch neine grote eddelicheit,
3890 dat he den undersaten schaden deit.
Sêt, ôm, wan ik it seggen dorste,
de konnink is ein eddel vorste,
men he het lêf den, de eme vele bringet,
unde de so danzet, alse he vore singet.
3895 It en is noch nicht al so klare,
dat nu de wulf unde ok de bare
mit deme konninge wedder gân to raden;
dat wil noch mannigem sere schaden.
He set uppe se groten loven,
3900 se konnen vele stelen unde roven,
ein islik denne mede stille swicht.
It is alleins, wo men dat kricht.
Sus heft de louwe nu, unse here,
desse mêr bi sik, dan vere;
3905 de stân nu sêr in sineme love
unde sint de grotsten in sineme hove.
Arm man Reinke, nimpt de men ein hôn,
dar wilt se [alle] denne vele umme dôn,
den wilt se denne soken unde vangen,
3910 ja, se ropen alle, men schal ene hangen.
De kleinen deve henget men wech,
de groten hebben nu stark vorhech;
de moten vorstan borge unde lant.
Sêt, ôm, so ik dit hebbe bekant
3915 unde wan mi dit kumpt to sinne,
so spele ik ok na mineme gewinne.
Ik denke vaken, it is so recht,
wente men nu des vele plecht.
Doch vrage ik vaken mine conciencien,
3920 unde denke denne up godes sentencien ;
dat men unrecht gût, wo klein it ok is,
weddergeven môt, dat is wis.
So kome ik denne to groter ruwe,
men nicht lange ik hir up buwe,
3925 wan ik se der prelaten stât,
de etliker wegen nu is sêr quât.
Doch sint vele prelaten in deme talle,
de doch gerechticheit beleven alle.
Dit were wol best, konde ik mi vorwinnen,
3930 dat ik den volgede mit al minen sinnen.

Bog 2, Kapitel 8

    Dat VIII. gesette.

Noch van Reinken bicht, unde is eine strafinge veler quaden unde ein lof der guden.

'Sêt, Grimbart ôm,' sprak Reinke vordan,
'de nu dorch de werlt môt gân
unde sut also der prelaten stât,
- ein del sîn gût, ein del sîn quât -
3935 he vallet in sunde, êr he it wêt,
wan he deme bosen nicht weddersteit.
Vele prelaten sint gût unde gerecht,
noch bliven se dar umme nicht umbesecht
van der mênheit in dessen dagen,
3940 de nu dat quade erst konnen utvragen,
unde se ok dar nicht bi vorgetten,
unde konnen ok dar mêr tosetten;
so bose is nu ok de mênheit.
Dar umme it sus ok vaken geit,
3945 dat vele nu nicht sîn werdich
to hebbende heren gût unde rechtverdich.
Dat quade se vaken spreken unde singen,
men, wetten se wat van guden dingen
van welken heren grôt efte klein,
3950 dat wert vorswegen int gemein;
nicht spreken se dat so draden overlût.
Wo scholde jummer der werlt schên gût ?
De werlt is vul van achterklapperie,
vul loggen, vul untruwe unde deverie;
3955 vorradent, valsche ede, rof unde mort,
alsodanes wert nu gânz vele gehôrt :
Valsche profeten, valsche ypocriten,
ja, desse de werlt nu meist beschiten.
De mênheit sut der prelaten stât,
3960 de vormenget sîn, beide gût unde quât.
Nicht volgen se den guden, men den quaden,
dar mit se sik meist sulven vorraden.
Werden se gestrafet umme de sunde,
se spreken , vort tor sulven stunde:
3965 'Nicht en sîn de sunde so swâr,
alse de gelêrden prediken hir efte dar.
Wan dat so were, sprikt mannich arm wicht,
de papen deden dat sulven nicht.'
Se entschuldigen sik mit den quaden papen,
3970 dar mit se gelikent sîn der apen,
de na wil dôn, wat se sut,
dar umme er vaken nên gût en schut.

    It is wâr, vele papen sîn in Lomberdien
de gemênliken hebben ere egene amien,
3975 — men nicht en sîn de in desseme lande —
desse driven vele sunde unde schande,
se gewinnen kindere, so mi is gesecht,
alse andere minschen dôn in deme echt.
Se denken denne meist der kindere bate
3980 unde bringen se ok to groteme state.
Anderen geven se des nicht tovoren,
wowol se sîn unechte geboren.
Se gân her stolt, so uprichtigen recht,
ja, eft se weren van eddelem geslecht,
3985 se menen sulven, ere sake si slicht.
Men en plach der papen kinder -nicht
so vortotênde unde to eren,
men nu hetet men se vruwen unde heren.
Dat gelt heft nu de overen hant,
3990 men vindet nu selden eines vorsten lant,
dar nicht de papen boren den tollen,
se raden over dorpere unde mollen;
desse de werlt êrst vorkeren.
Wan sus de mênheit dat quadeste leren
3995 unde sên, dat desse sus hebben wiver,
so sundigen se mit en desto river.
Ein blinde sus den anderen leidet,
unde werden sus beide van gode gescheidet.
Nicht en wert nu in desser tît
4000 gemerket mit so groteme vlît,
wat men sut van guden werken
van vromen presteren in der hilgen kerken,
de vele guder exempele geven.
Weinich nu na dessen leven,
4005 unde dit wert nicht so draden gemerket,
men dat quade wert meist gesterket,
dat nu sus geschut mankt der gemên.
Wo scholde der werlt gût geschên ?
Doch spreke ik vorder, wil gi it horen:
4010 de alsus in unechte is geboren,
de hebbe hir inne gude gedult,
wente he heft hir ane nene schult.
Men, dat ik hir mene, dat is dit:
de sus is, de ôtmodige sik mit vlît ;
4015 nicht schal he boven, andere ûtbreken,
dat men nicht van en dorve spreken,
so alse hir vor is gesecht.
Sprikt jemant dan up se, de deit unrecht.
De gebort maket nicht uneddel efte gût,
4020 men dogede efte undoget, de islik dôt.

    Ein gût pape, wol gelêrt,
de is aller ere wert;
men ein ander van quadem leven,
de kan vele quader exempele geven.
4025 Prediket ok sodanen vaken dat beste,
so spreken doch de leien int leste:
'wat isset, dat desse prediket efte leret,
wente he sulven is vorkeret ?
Der kerken deit he sulven nên gût,
4030 men to uns sprikt he: 'ja, legget men ût,
buwet de kerken, dat is mîn rat,
so vordene gi gnade unde aflat.'
Ja, sinen sermon slut he also,
sulven lecht he dar weinich to,
4035 edder ok wol nichtes mit allen,
scholde ok de kerke dar nedder vallen.
Sodanen holt dit vor de beste wise,
schone kledere unde leckere spise,
grote bekummeringe mit werltliken dingen;
4040 wat kan sodanen beden efte singen?
Men gude presters, de denken alle tît,
wo se gode mogen denen mit vlît,
mit velen hilgen guden werken.
Desse sint nutte der hilgen kerken,
4045 desse gân den leien best vore
unde bringen se in de rechten dore.

    De bekappeden, de ok mit alleme vlît
bidden unde gilen alle ere tît,
de mene ik hir mede in deme sulven geliken.
4050 Meist sint se lever bi den riken,
se konen ere worde so listigen kleden,
unde alto licht sint se gebeden;
biddet men einen, so komen dar twei.
Noch sint to dessen twei efte drei
4055 in deme kloster best van worden;
desse werden vorhaven in deme orden
to lesemester, custode, prior efte gardiân,
de anderen moten bi siden stân.
So wan men dar to reventer et,
4060 unlike werden de schottelen geset;
wente desse moten des nachtes upstân,
singen, lesen unde umme de graver gân.
De anderen eten de guden morsêl
unde krigen wech dat beste vordel.

4065     Wat sprikt men van des paweses legaten,
van abbeten, provesten efte anderen prelaten,
beginen, nonnen, ja we se ok sîn?
it is al, gevet mi dat juwe, latet mi dat mîn.
Men vindet mankt teinen nouwe seven,
4070 de recht in ereme orden leven;
so swak is nu de geistlike stât.'

    Do sprak de grevink: 'ôm, dit is quât,
dat gi sus der anderen sunde
vor mi bichten in desser stunde.
4075 Des bichtent helpet nicht einen drek,
de nicht en bichtet sîn egene gebrek.
Wat vrage gi na der geistlicheit,
wat de eine efte de ander deit ?
Islik môt dragen sine egene borden
4080 unde rede geven vor sinen orden,
wo ein islik den heft geholden,
it si mankt den jungen efte mankt den olden.
Dar wil ik nemande buten sluten,
it si in klosteren efte dar buten.
4085 Doch, Reinke, gi spreken van velen dingen,
gi scholden mi draden in erredôm bringen.
Gi wetten enket der werlde stât
up dat nouweste, wo alle dink gât.
Van rechte scholde gi sîn ein pape,
4090 unde laten mi unde andere schape
to ju bichten unde van ju leren,
dar mit wi mochten tor wîsheit keren,
wi sint ein del stump unde grof.'
Hir mede quemen se vor des konninges hof.
4095 Do wart Reinke half vorzaget,
doch sprak he do: 'it is gewaget!'

Bog 2, Kapitel 9

    Dat IX. Capittel.

Wo Marten de ape reisede na Rome unde Reinken motte, unde sine sake mit sik nam, unde van etliken to Rome.

    Marten de ape dit hadde vornomen,
dat Reinke wolde to hove komen;
he wolde reisen den wech na Rôm.
4100 Do he eme motte, he sprak: 'leve ôm,
hebbet vri einen guden môt!'
He wuste wol, wo sine sake stôt,
doch vragede he na eineme stucke.

    Do sprak Reinke: 'mi is dat gelucke
4105 in dessen dagen sêr entjegen.
Ik bin echt vorklaget to degen
van etliken deven, we se ok sîn,
van der kreien unde deme ôrlosen kannîn.
De eine heft sîn wîf vorloren,
4110 de ander de helfte van sinen oren.
Mochte ik sulven vor den konnink komen,
dat scholde en beiden weinich vromen.
Dat meiste, mi wert schaden dar an,
is, ik bin in des pawes ban.
4115 De provest heft der sake macht,
de bi deme konninge is in groter acht.
Dar umme ik in deme banne bin,
is, dat ik Isegrime gaf den sîn,
do he monnik was geworden,
4120 dat he wechlêp ût deme orden,
do he to der Elemar was begeven.
He swor, he konde also nicht leven
in also hardem strengen wesen,
so lange to vasten, so vele to lesen.
4125 Ik halp eme wech, dat ruwet mi sere,
dar vor deit he mi wedder unere,
jegen den konnink tovoren an,
unde deit mi quât, al wor he kan.
Schal ik to Rome, dat wil sêr hinderen
4130 minem wive unde minen kinderen,
wente Isegrim de let des nicht,
he deit ene quât, wor he se kricht,
mit anderen, de mi sîn sêr quât,
unde soken up mi sêr bosen rat.
4135 Were ik ût deme banne gelost,
so hadde ik sus wol beteren trost,
unde mochte uprichtich mit gemake
spreken vor mine egene sake.'

    Marten sprak: 'Reinke, leve ôm,
4140 ik wil recht nu up na Rôm.
Ik wil ju helpen mit schonen stucken,
unde wil ju nicht laten vordrucken;
bin ik doch des bischoppes klerk!
ja, gânz wol vorsta ik mi up dat werk,
4145 ik wil den provest to Rome citeren
unde wil tegen en also pleiteren,
sêt, ôm, unde dôn ju execucien
unde bringen ju eine absolucien
sines undankes, were it eme ok lêt ;
4150 wente ik to Rome den lôp wol wêt,
wat ik schal laten efte dôn.
Dar is ok mîn ôm Simon,
de mechtich is unde sêr vorheven;
he helpet deme gerne, de wat mach geven.
4155 Her Schalkevunt is dar ok ein here,
ok doctor Grîpto, unde der noch mere,
her Wendehoike mit her Losevunde,
dit sint alle dar unse vrunde.
Ik hebbe gelt vorhen gesant,
4160 hir mede werde ik best bekant.
Ja, schit, men secht vuste van citeren,
dat gelt isset al, dat se begeren.
Al were de sake noch so krum,
mit gelde wil ik se kopen um.
4165 De gelt bringet, kricht tohantes gnade,
de dat nicht heft, de kumpt to spade.

    Sêt, ôm, dar umme gi sît in deme ban,
alle de sake te ik mi an.
Ik neme de up mi unde geve se ju quît;
4170 gât vri to hove, unde so gi dar sît,
dar is mîn wîf, vrouwe Rukenouwe;
wente de konnink, unse here, de louwe,
heft se lêf, unde ok de konniginne,
wente se sêr behende is van sinne.
4175 Spreket se an, se is sêr vrot,
wente se gerne dorch vrunde wes dôt.
Gi vinden an er vruntschop grôt,
dat recht heft vaken hulpe nôt.
Dar sint bi er ere sustere twei,
4180 unde ok dar to mine kindere drei,
noch vele dar to van juweme slecht,
de ju wol bistan in deme recht.
Mach ju dan sus nên recht beschên,
so schole gi dat in kort ok sen.
4185 Dot mi dat jo draden to weten;
alle de int lant sîn beseten,
isset konnink, vrouwe, kint efte man,
alle wil ik se bringen in den ban,
unde senden ein interdict so swâr,
4190 men schal dar wêr hemelik efte openbâr
singen, graven, dopen, wat it ok si;
neve, hir up so trostet vri.

    De pawes is ein olt krank man,
he nimpt sik nenes dinges mêr an,
4195 also dat men siner nicht vele acht.
Men altomale des hoves macht
heft de cardinal van Ungenoge,
ein man, junk, mechtich, van behendem toge.
Ik kenne eine vrouwen, de heft he lêf,
4200 de schal eme bringen einen brêf ;
mit der bin ik sêr wol bekant,
ja, wat se wil, dat blift nên tant.
Sin schriver het Johannes Partie,
he kennet wol olde munte unde nie.
4205 Horkenouweto is sîn kumpân,
de is des hoves kurtesan.
Slipenundewenden is notarius,
in beiden rechten ein bacalarius.
Wo desse noch ein jâr dar blift,
4210 he wert mester in praktiken schrift.
Moneta unde Donarius
sint twei richter int sulve hûs.
Wem desse twei afseggen dat recht,
deme bliftet ok wol also gesecht.
4215 Alsus is dar mannige list,
dar an de pawes unschuldich ist.
De môt ik alle holden to vrunde,
dorch se vorgift men nu de sunde
unde loset dat volk ût deme ban;
4220 sêt, [Reynke,] ôm, hir holdet ju an.
De konnink heft it rede gehort,
dat ik juwe sake vore vort;
he wêt, dat ik dit wol kan werven,
men mach ju nicht laten vorderven.
4225 Dit wil de konnink bedenken recht,
dat vele sint apen unde vosses slecht,
de vaken eme geven den nouwesten rat.
Dit wert ju helpen, wo it ok gât.'

    Reinke sprak: 'dat is gût trôst,
4230 ik denke des wedder, werde ik vorlôst.'
Hir mit ein van deme anderen scheide;
Reinke gink vort ane geleide
mit Grimbarde in des konninges hof,
dar in he hadde sêr klenen lof.